Beschermen vaccins tegen de Deltavariant van het coronavirus?

De Deltavariant van het coronavirus in het Verenigd Koninkrijk veroorzaakt daar inmiddels 90 procent van de besmettingen. De variant (ook wel de ‘Indiase variant’ of B.1.617.2) is naar schatting 60 procent besmettelijker dan de Alfavariant (de ‘Britse variant’, B.1.1.7), en krijgt ook in Nederland voet aan de grond. Ongeveer 1 procent van alle besmettingen is hier nu met deze variant, en de vrees is dat dat snel toe kan nemen doordat vakantiegangers hem mee terug nemen uit Spanje en Portugal. Hoe risicovol is dat nog? Vijf vragen over de Deltavariant.

1 Hoe ver is de Deltavariant nu verspreid in Nederland?

Het RIVM doet wekelijks onderzoek naar welke varianten in Nederland rondgaan. Dat gebeurt op basis van een willekeurige steekproef van alle positieve tests die zijn binnengekomen. Daarvan wordt de complete volgorde van het virale rna uitgelezen, zodat duidelijk wordt om welke virusvariant het gaat.

De meest recent beschikbare gegevens van dit onderzoek gaan over de eerste week van juni. Toen was zo’n 95 procent van de positieve tests de Alfavariant, die voor het eerst in het Verenigd Koninkrijk werd ontdekt. Ruim 1 procent bleek de Deltavariant te zijn. Dat lijkt niet veel, maar de week ervoor was het nog een half procent. De variant lijkt dus vrij snel terrein te winnen – lijkt, want heel harde uitspraken zijn daar nog niet over te doen. De steekproef is relatief klein, er zijn vooralsnog 600 tests die begin juni zijn afgenomen onderzocht. Dat aantal groeit komende weken nog tot zo’n 1.500, de resultaten druppelen verspreid over enkele weken binnen. In die eerste resultaten waren zeven positieve tests van de Deltavariant. Omdat de aantallen zo klein zijn, zijn er grote onzekerheidsmarges.

Wat wel zorgelijk is: de variant wordt ook gevonden bij mensen die niet hebben gereisd of in contact zijn geweest met iemand die bijvoorbeeld in India of het Verenigd Koninkrijk was. Dat betekent dat mensen ook binnen Nederland besmet raken, en het dus breder onder de bevolking is verspreid.

2 Beschermen vaccins ook tegen de Deltavariant?

Ja, uit de eerste studies van Public Health England onder gevaccineerde Britten rijst het beeld dat een volledige vaccinatie, dus met twee doses, nog steeds prima beschermt tegen symptomen, en heel goed beschermt tegen ziekenhuisopname door de Deltavariant. Over bescherming tegen overlijden door Covid-19 zijn nog geen gegevens.

De Britse studies vergeleken de werking van de vaccins van Pfizer en van AstraZeneca tegen de Alfa- en de Deltavariant. De bescherming tegen een besmetting met symptomen door de Deltavariant is iets minder effectief dan die tegen Alfa: het vaccin van Pfizer was twee weken na de tweede prik 88 procent effectief (tegen Alfa was dat 93 procent), dat van AstraZeneca 60 procent (tegen Alfa 66 procent). Maar tegen ziekenhuisopname door de Deltavariant was de bescherming na volledige vaccinatie onverminderd hoog: 96 procent voor Pfizer, 92 procent voor AstraZeneca. Over het vaccin van Moderna zijn nog geen gegevens maar de verwachting is dat de bescherming door dit vaccin vergelijkbaar is met die van Pfizer.

In Nederland is een kwart van de volwassenen nu volledig gevaccineerd, 45 procent heeft één dosis gehad.

3 Ben je na de eerste prik ook al beschermd tegen de Deltavariant?

Drie weken na de eerste prik beschermen deze vaccins nog niet goed tegen ziek worden door Delta, maar wel al tegen ziekenhuisopname. De afweer heeft sowieso een paar weken nodig om op te bouwen, dat geldt voor alle vaccins en virusvarianten. De bescherming van beide vaccins was drie weken na de eerste prik grofweg 50 procent tegen klachten door variant Alfa. Die bescherming is beduidend lager tegen Delta: 33 procent.

Maar tegen ziekenhuisopname door de Deltavariant beschermde één dosis van het vaccin van Pfizer na drie weken al 94 procent, en dat van AstraZeneca 71 procent, bleek uit de gegevens van Public Health England.

Over de bescherming tegen de Deltavariant door het vaccin van Janssen, waarvan slecht één dosis gegeven wordt, is nog niets bekend. Dat is in het VK pas sinds 28 mei in gebruik. Het is dus nog te vroeg om daar uitspraken over te kunnen doen, laat een woordvoerder van Janssen weten. Publicaties met de eerste resultaten hierover zijn onderweg.

Eén prik is dus niet afdoende tegen deze variant. Mogelijk werkte de lange tijd van twaalf weken tussen twee doses die het VK tot voor kort hanteerde, de snelle opkomst van de Deltavariant daar in de hand. De Britten hebben die nu teruggeschroefd naar acht weken. Tot nu toe heeft bijna 80 procent van de Britten één prik gehad, en 58 procent twee. Maar ook de relatief late invoering van reisrestricties uit India spelen een rol in de snelle opkomst, net als grote groepen nog ongevaccineerde jongeren en mensen in achterstandswijken, zoals in de huidige brandhaard in de regio Manchester.

In Nederland is de groep mensen tussen 60 en 65 jaar die het AstraZeneca vaccin kreeg nu pas toe aan de tweede prik. En pas de helft van alle vijftigers heeft de eerste prik gekregen.

4 Worden mensen zieker na infectie met de Deltavariant?

Dat is nog niet te zeggen. De symptomen lijken milder, maar dat kan ook komen doordat nu voornamelijk jongere mensen worden besmet, bij wie Covid-19 meestal milder verloopt. Volgens de epidemioloog Tim Spector van King’s College in Londen, die een onderzoek naar per app gemelde covidsymptomen leidt, is de top vier van de meest gemelde klachten veranderd. Hoofdpijn, keelpijn, een loopneus en koorts voeren nu de lijst aan, hoesten en reukverlies worden minder gemeld.

In een Schotse studie die maandag in The Lancet verscheen, zagen de onderzoekers wel dat het risico om in het ziekenhuis te belanden twee keer groter was door de Deltavariant vergeleken met Alfa. Vooral voor mensen met meerdere onderliggende aandoeningen was het risico hoger.

In India, waar de Deltavariant flink rondwaart, zien artsen een toename van Covid-19 patiënten die daarna diabetes (suikerziekte) krijgen. Maar of die toename specifiek door de Deltavariant komt, is nog niet te zeggen. Wetenschappers vermoedden al vóór het ontstaan van zorgwekkende varianten dat het SARS-CoV-2-virus bij sommige patiënten diabetes kan veroorzaken. In India komt diabetes veel voor, door genetische aanleg en door een slechte leefstijl: bijna 68 miljoen mensen hebben diabetes - alleen in China zijn er meer.

5 Heeft de Deltavariant invloed op de Nederlandse versoepelingen?

In januari waarschuwden premier Mark Rutte (VVD) en minister Hugo de Jonge (Volksgezondheid, CDA) al snel voor de Britse variant, die nu Alfa wordt genoemd. Die is een stuk besmettelijker dan het virus dat tot dan toe in Nederland rond ging, en daarom moesten er extra maatregelen worden genomen, was de boodschap. Onder meer de avondklok werd ingevoerd.

Deze keer klinkt een heel ander geluid van het Binnenhof. Vrijdag kondigden Rutte en De Jonge nieuwe versoepelingen aan - sneller en ruimer dan eerder gedacht, zo worden onder meer de maximale groepsgroottes afgeschaft. Rutte zei wel dat het kabinet de ontwikkelingen rond de deltavariant in de gaten zal houden. De Jonge riep iedereen die in het buitenland op vakantie gaat op om zich te laten testen - wie klachten heeft mag naar de GGD, wie geen klachten heeft kan een zelftest doen.

Een uitzondering zijn jongeren die in het buitenland zijn geweest, die mogen ook zonder klachten zich bij de GGD laten testen. Het RIVM riep afgelopen week jongeren die Spanje of Portugal zijn geweest al op om zich te laten testen, ook als ze geen klachten hebben. De vrees bestaat dat zij op vakantie besmet zijn geraakt met de Deltavariant, bijvoorbeeld door Britse toeristen.

Aanvulling (18 juni 2021): Dit artikel is geupdatet na de persconferentie van premier Mark Rutte en minister Hugo de Jonge.