De taal van de Romantiek – van de negentiende eeuw – weerklinkt in zijn beide strijkkwartetten. Want toen Maarten ter Horst (34) op zijn vijftiende begon met componeren, gebeurde dat uit emotionele noodzaak: in noten vond hij beter en preciezer dan in woorden zijn gevoelens en verlangens terug.
Enkele jaren later wachtte hem de vooropleiding van het conservatorium, waar de jonge twintiger hoopte te leren de klanken en stemmen in zijn hoofd tot een verhaal te boetseren. „Ik hongerde naar vakkennis om mijn innerlijke wereld in kaart te kunnen brengen”, zegt hij. „Bij het toelatingsexamen stond ik voor een tafel vol componisten, die vroegen wat ik van hen wilde. Weten hoe Beethoven en Brahms het deden, luidde mijn antwoord. En daarna vanuit die wetenschap een eigen stijl ontwikkelen.”
Ondanks inspirerende lessen vond Ter Horst er niet wat hij zocht. „Na mijn definitieve beslissing om te stoppen, zei hoofdvakdocent, componist Willem Jeths: ‘Nu kunnen we praten over de romantische muziek die jij wilt maken, want je hoeft je niet meer te verbreden.’ Vlak daarna ontmoette ik mijn eerste vriendin en bleek er een ban gebroken. Plots viel de noodzaak tot componeren weg.”
Wat mij gebeurde – jezelf een bepaald pad opleggen – zie ik bij veel van mijn generatiegenoten
Draaimolen
Hij werd ontwikkelaar van software, kreeg een vaste relatie, verloofde zich, zocht met zijn vriendin naar koophuizen, sprak met haar over kinderen en maakte plannen voor een eigen bedrijf. Een episode die hij verklankt in de Waltz van zijn Tweede Strijkkwartet. „Over dat deel heb ik uiteindelijk drie jaar gedaan. Mijn leven verliep niet zoals ik dat wilde. De draaimolen ging steeds sneller, wat het onmogelijk maakte om uit te stappen. Op een dag bezochten we een trouwlocatie, legden die vast en reden terug. Maar onderweg kreeg ik een angstaanval. De volgende dag eindigde onze relatie.”
Ook zijn eigen bedrijf kwam er niet. Maar de noodzaak tot componeren keerde terug. „Wat mij gebeurde – jezelf een bepaald pad opleggen – zie ik bij veel van mijn generatiegenoten. Vroeger trouwde je als jonge twintiger en kreeg een vaste baan tot aan je pensioen. Nu hebben we de vrijheid om te denken: wil ik dit wel? Ik gooide mijn leven over een andere boeg. Dat was een persoonlijk crisis, want je hebt in één klap niks meer. Maar ik kan nu wel toewerken naar het leven dat ik echt wens en waar componeren een onderdeel van is.”
Toen hij de muziek vier jaar geleden weer oppakte, had Ter Horst geen enkele ambitie om componist te worden. „Ik wilde me simpelweg kunnen uiten, wat in mijn geval betekende dat zich melodieën, motieven en akkoorden in mijn hoofd begonnen te vormen. Het idee was om in een paar maanden een kwartet te maken, dat ik als violist met vrienden in de huiskamer kon uitvoeren.”
Het werk duurde langer en werd serieuzer. Hij zocht een strijkkwartet om een opname te maken, „zodat ik die aan kenners kon laten horen, want ik had geen idee waar ik met mijn muziek stond”. Maar producer en technicus Tom Peeters wilde de strijkkwartetten wel uitbrengen op zijn label Cobra. En het Helikon Quartet zag in de stukken een mooi debuutalbum.
„De romantische natuur van de muziek sprak tot ons”, zegt primarius Stella Zake. „We konden ons vereenzelvigen met zijn verhalen, die iets zeggen over de tijd waarin we leven”, vult tweede violiste Marieke Kosters aan. „Ze klinken niet hedendaags, maar ze zijn wel nu geschreven, over gevoelens van nu.” „Veel componisten vandaag laten zich eerst leiden door een concept”, vindt Zake. „Maartens muziek daarentegen wordt gedreven door emoties. En dat spreekt ons aan.” Ter Horst: „Een Nederlands gezegde heeft het over oude wijn in nieuwe zakken. Mijn muziek is het tegenovergestelde, denk ik: nieuwe wijn in oude zakken.”
Brahms en Jobs
Het plan voor het album kwam onverwacht voor Ter Horst. „Ik schreef deze stukken niet uit ambitie, maar uit passie. Het kwartet had ook kunnen zeggen: ‘Leuk geprobeerd, maar tweehonderd jaar geleden deden ze dit beter.’ Ik heb nog veel te leren.”
Zijn geld verdient hij nog altijd in de software. „Sinds mijn zestiende maak ik programma’s, in die tijd vooral eenvoudige games. Muziek is een soortgelijke puzzel: dingen moeten in elkaar klikken. Maar componeren is breder, want er komt emotie bij. Dat geeft meer voldoening. Toch laat ik me niet alleen door Beethoven en Brahms inspireren, maar ook door Apple-oprichter Steve Jobs. Hij vertraagde de komst van de iPhone drie jaar – wat niet kan in die wereld – omdat hij die nog niet goed genoeg vond. Brahms deed hetzelfde: hij schaafde twaalf jaar aan zijn Eerste Symfonie. De noten die hij weggooide, daar zouden talloze componisten een moord voor doen.”
Uiteindelijk, vindt Ter Horst, zijn computers en software hulpmiddelen. „Uber en Airbnb worden ons voorgespiegeld als revoluties, maar hotels en taxi’s waren er al. Het wordt ons nu alleen gemakkelijker gemaakt. Muziek is van een andere orde. Het zou een bizar idee zijn om haar te optimaliseren voor een zo efficiënt mogelijke ontvangst bij de luisteraar. Muziek leert ons om juist even stil te zijn en stil te staan. Je hoeft kunst niet te maximaliseren.”