Mass Effect bereidde de weg naar meer inclusieve games. Al was dat niet de bedoeling

‘Het is soms ongemakkelijk om aan mensen uit te moeten leggen waarom ik twee woorden uit een buitenaardse taal op mijn lijf heb laten zetten”, lacht Evelyne van den Broek (31). Net onder haar shirt prijken de woorden Keelah se’lai, ‘in naam van de thuiswereld die ik ooit hoop te zien’. Niet-gamers snappen het niet. Maar Van den Broek is bij lange na niet de enige die het scifi-epos Mass Effect (2007-2013) letterlijk onder haar huid heeft gestopt.

Naast gameliefhebbers hebben weinig mensen ervan gehoord, maar binnen die wereld is Mass Effect net zo geliefd als Star Wars. In de eerste vijf jaar werden er 14 miljoen exemplaren van games uit de trilogie verkocht. De langverwachte verbeterde heruitgave Legendary Edition schoot afgelopen maand zoals verwacht naar de top van de verkooplijsten: Mass Effect is nog altijd relevant.

Het spel kreeg niet alleen sterk positieve reacties van gamers in het algemeen, het ging ook als een lopend vuurtje door gemeenschappen die zich vaak niet kunnen spiegelen aan de overwegend witte, heteroseksuele mannelijke hoofdpersonages van games. Voor hen was Mass Effect een openbaring.

Lees ook: Games zien lhbt’ers nu ook staan

Ruimteheld Commander Shepard trekt ten strijde tegen de genocidale Reapers met behulp van een divers team bestaande uit mensen en aliens. Tot zover klinkt de plotlijn nogal traditioneel. Maar anders dan in Star Wars kan elke speler zelf beslissen wie Commander Shepard is, hoe hij of zij er uit ziet, op wie hij of zij verliefd wordt. Shepard kan vrouw zijn, niet-wit, niet-heteroseksueel.

„We hadden eerst geen flauw idee hoe belangrijk Mass Effect zou zijn, niet alleen voor vrouwen en lhbti-gamers, maar voor iedereen”, zegt regisseur van de heruitgave, Mac Walters vanuit zijn kantoor in Edmonton, Canada. Hij speelde een sleutelrol in het team dat Mass Effect schreef – met tien man een enorm aantal voor een blockbustergame.

„In onze games is de mensheid het buitenbeentje van de Melkweg. We wilden daarmee spelers aanzetten om na te denken over onze gedeelde ervaringen als mensen, in plaats van onze verschillen”, zegt Walters. Tegelijkertijd was het spel heel individualistisch: „Elke speler kon zijn eigen keuzes en personage maken.”

Méér halen uit interactie

Pas nadat de game uitkwam, snapte Walters hoezeer gamers snakten naar een game waarin ze zich zó konden uiten, bijvoorbeeld in gesprekken met personages waarin ze zichzelf herkenden. „Opeens klopten er allemaal fans aan die méér wilden halen uit de relaties die je in het spel kon hebben, zowel vriendschappelijk als romantisch.” Spelers roemden de gesprekken die je met de andere personages kon hebben over hun achtergrond, emoties en ervaringen, en de manier waarop deze vervlochten waren in het spel. Citadel, waarin je een feestje bouwt met je teamleden, is nog altijd een van de populairste expansions die Bioware ooit maakte.

Langzaam daalde het besef in dat ze iets aan het maken waren dat in minder gerepresenteerde gamergemeenschappen als heel belangrijk werd ervaren. „Je moet je creatieve vrijheid als maker natuurlijk behouden, maar het belang van wat we deden kwam wel binnen. We voelen nog steeds een grote verantwoordelijkheid om elke speler een plek te geven.”

Games met een ‘character creator’, waarbij je zelf je geslacht kiest en je uiterlijk kan vormgeven, bestonden al wel, maar vooral in nichegames. Bovendien werden de dialogen van de hoofdpersoon vaak alleen als tekst getoond. Maar Commander Shepard, de hoofdpersoon van Mass Effect, had een vrouwelijke stem, als je daarvoor koos. De game leek ook nog eens op een speelbare Hollywoodfilm. Mét een personage-ontwerper.

De eerste Shepard die Pandu Supriyono (24) maakte, kreeg net als hijzelf een donkere huidskleur en een platte neus. „Niet omdat er destijds weinig games waren met een hoofdpersonage dat op mij leek, hoewel dat wel zo was. Maar omdat het mógelijk was. Met die eerste Shepard maakte ik keuzes in het verhaal waarbij ik mezelf telkens afvroeg: wat zou ik doen?” zegt Supriyono. „Later speelde ik het vanuit mijn fantasie. Ik verzon voor elke Shepard een heel verhaal.”

„Ik denk dat ik meer dan een uur in de character creator heb gezeten”, zegt Daniëlle Suurlant (37) grijnzend. „Ik kon opeens een vrouw zijn, geen generieke white dude. Geweldig.”

Het idee om een speler zowel zijn eigen held te laten vormgeven als die held een stem te geven: het lijkt nu vanzelfsprekend, zegt Walters. „Maar intern was dat controversieel. Gingen we voor elke regel dialoog die Shepard uitsprak een vrouwelijke en een mannelijke acteur inschakelen?” De hoeveelheid aanwezige keuzes betekende dat er dan ongelofelijk veel dialoog moest worden ingesproken.

„Niemand had dat eerder gedaan in een game als deze”, herinnert Walters zich. „Nu ik erop terugkijk zie ik pas de impact van die beslissing. De fantastische manier waarop stemacteurs Jennifer Hale en Mark Meer Commander Shepard inspraken – dat versterkt het gevoel dat je eigenaar bent van elk besluit dat je als Shepard maakt.”

Kiezen voor een man of een vrouw is in games tegenwoordig geen bijzonderheid meer, al worden lang niet alle hoofdpersonages ingesproken.

Niet ‘kapot’

Voor transgender mensen had Mass Effect nog een extra lading. „Ik wist nog niet dat ik transgender was, wel dat ik het prettig vond om een vrouwelijke Shepard te zijn”, zegt Lyra Willow Tilder (25). „Ik had opeens een uitlaatklep.”

„De meeste games hebben mannen in de hoofdrol, maar voor mij voelde het toch anders dat ik kon kíezen om een man te zijn”, zegt Emile Koelhuis (25), destijds nog niet uit de kast als transgender man.

„Wat ik ook fijn vond was dat Shepard kenmerken van PTSS had. In Mass Effect 3 beleeft hij traumatische nachtmerries, net als ik. En toch blijft Shepard altijd de held, hij wordt niet afgeschreven als ‘kapot’.”

Dat je in het spel kon kiezen om in een niet-heteroseksuele relatie te stappen, was voor hem belangrijk. Wel had Koelhuis liever meer biseksuele mannelijke personages gezien. „Ik baalde dat Kaidan, waar je een romantische relatie mee kan aangaan, pas in deel drie uit de kast kwam. Ook omdat je dan de buitenwereld hoorde zeuren: zie, ze hebben Kaidan alleen bi gemaakt om de lhbti’ers naar de mond te praten.”

Zo zijn de reacties niet onverdeeld positief geweest. Er is van game tot game een duidelijke ontwikkeling te zien in hoe comfortabel de makers zich voelden met niet-heteroseksuele romantiek - een personage dat volgens de oorspronkelijke plannen bi zou zijn werd hetero, individuele ‘romances’ voor niet-heteroseksuele personages gingen soms minder diep dan de heteroseksuele relaties.

„Ook waren de animaties voor de vrouwelijke Shepard in deel 2 en 3 overduidelijk gebaseerd op bewegingen van een man”, observeert Daniëlle Suurlant. „Dat was hilarisch als ze in een jurk ging zitten, maar ik vond het wel jammer.”

Zijn er dingen die Walters anders had willen doen? „Vast wel”, zegt hij. „Maar je hebt de game gemaakt die je gemaakt hebt. Ik denk daar achteraf liever niet teveel over na.”

Uiteindelijk vindt hij het vooral belangrijk dat je goed luistert naar een zo breed mogelijke groep mensen. „We wilden dat Shepard iemand met een geschiedenis was, wiens toekomst helemaal door de speler werd ingevuld. Dus schreef ik Shepard niet als een ‘mannelijke’ en een ‘vrouwelijke’ versie, maar als een universele held. Ik zocht bij iedereen input. Zelfs de vrouw die de stemacteurs begeleidde had vaak geweldige feedback: ‘hey’, zei ze dan tegen me, ‘dit klinkt alsof je aan een mannelijke Shepard denkt’.”

Het is juist dat gebrek aan invulling door de makers die de spelers die NRC sprak roemen. Walters: „Dat deze trilogie aan zoveel mensen een ruimte heeft geboden om zichzelf te zijn – dat stemt nederig.”