Corona in september de baas? ‘Wishful thinking’, vinden deze critici

Wim Schellekens voelt in het land dezelfde gemoedstoestand rond corona als vorig jaar voor de zomer. „Er ontstaat een feestelijk gevoel, de conclusie lijkt: het is klaar”, zegt de oud-hoofdinspecteur van de Inspectie Gezondheidszorg en lid van het Red Team. Hij snapt de euforie, maar ziet nog grote onzekerheden en vindt dat een heldere langetermijnstrategie bij het demissionaire kabinet ontbreekt. „Het lijkt of we nu enkel inzetten op vaccineren en denken dat het in september klaar is.”

Het Red Team, een groep van uiteenlopende deskundigen, voorzag het kabinet vorig jaar ongevraagd van adviezen over de coronastrategie. De leden deelden in de media en Tweede Kamer hun kritiek: het kabinet stuurde te veel op de zorgcapaciteit en kon beter streven naar zo min mogelijk besmettingen. De afgelopen maanden was het stiller. Het Red Team had het gevoel dat de politiek en het Outbreak Management Team (OMT) toch niet wilden luisteren.

Nu de crisis in een nieuwe fase komt, klom Schellekens toch weer in de pen, samen met arts-microbioloog Bert Mulder en de veldepidemiologen Amrish Baidjoe en Arnold Bosman. Hun nieuwe visiestuk heet Perspectief na de coronacrisis. Het is deze keer geen Red Team-nota, maar op persoonlijke titel.

Dat demissionair minister Hugo de Jonge (Volksgezondheid, CDA) afgelopen weekend zei dat de basismaatregelen, zoals mondkapjes en afstand houden, al voor 1 september kunnen worden opgeheven noemt Schellekens „erg optimistisch”. Hij erkent dat de coronacijfers „in alle opzichten de goede kant opgaan” en ook de vaccinatiegraad stijgt. De uitgangspositie van Nederland is beter dan na de eerste golf vorig jaar, toen er nog niemand was gevaccineerd.

Tegelijk is Schellekens bang dat het kabinet de zomer weer niet gebruikt om klaar te zijn voor het najaar. Dat moet nu anders, vindt Schellekens, wiens Red Team het kabinet vorig jaar al vanaf juli waarschuwde voor de stijgende besmettingscijfers. Als er na de zomer toch weer uitbraken komen, moet direct duidelijk zijn hoe je die wilt aanpakken, stelt hij. „Dat moet je nu voorbereiden.” De Jonge heeft eerder aangekondigd voor de zomer met een plan te komen voor de komende maanden.

Jaap van Dissel

OMT-voorzitter Jaap van Dissel zei zaterdag in NRC dat politiek en samenleving een nieuw doel moeten formuleren als het om de coronabestrijding gaat. Tot nu toe was de IC-capaciteit de grens die bewaakt moest worden, maar Van Dissel verwacht dat de ziekenhuizen niet snel meer in de problemen komen als genoeg mensen zich laten vaccineren. Hij noemde een vierde golf „onwaarschijnlijk”. „Wat willen we dan nog wel voorkomen? Hoeveel besmettingen en welke ziektelast vinden we acceptabel?”

We weten niet goed wat dit virus gaat doen, de hele wereld zit er nog vol mee

Ook Schellekens denkt dat de druk op de ziekenhuizen minder wordt, maar in het najaar toch hoog zal blijven. „De ziekenhuizen moeten de zorg leveren die ze altijd leveren, een stuwmeer van ruim 200.000 operaties inhalen, én daarbovenop nog extra Covid-zorg doen. Dat leidt tot heel volle ziekenhuizen.” Hij ziet dit risico vooral in regio’s waar de vaccinatiegraad naar verwachting een stuk lager is dan het landelijke gemiddelde, bijvoorbeeld in migrantenwijken in de steden en op de Biblebelt.

Nieuwe doel van de coronabestrijding

Zo min mogelijk besmettingen zou volgens Schellekens en de leden van het Red Team het nieuwe doel van de coronabestrijding moeten worden. Zo zouden grote regionale brandhaarden onder niet-gevaccineerden kunnen worden voorkomen. Ook is dat van belang vanwege de onzekerheden rond ‘long covid’, het aantal mensen dat langdurig klachten houdt na een besmetting. Het is nog onduidelijk hoe groot dit probleem precies is, maar het zou kunnen gaan om een op de vijf. „We weten niet hoe lang die klachten blijven. Hanteer daar het voorzorgsprincipe.”

Dat corona in september al endemisch is en daardoor te behandelen is als een gewoon jaarlijks terugkerend najaarsvirus, zoals de griep, is volgens Schellekens „wishful thinking”. „We weten nog niet goed wat dit virus gaat doen, de hele wereld zit er nog vol mee. Er is nog te veel onzeker, bijvoorbeeld hoelang vaccinatie bescherming biedt tegen besmettelijker varianten. Ik denk dat er pas na de pandemie, over twee of drie jaar, een nieuw evenwicht ontstaat.” Schellekens vindt het ook principieel verkeerd om Covid-19 als een griep te gaan zien. „Het sterftecijfer is twee tot drie keer hoger.”

Lees ookIneens was het stil rond Team Red

In hun visiestuk stellen Schellekens en zijn medeauteurs voor om strakke signaalwaarden te gebruiken voor als de besmettingen weer oplopen, gelijk aan die van Duitsland. Bij 5 of meer besmettingen per 100.000 inwoners per week zouden mondkapjes en de anderhalve meter weer verplicht moeten worden, boven de 35 besmettingen per 100.000 zouden er weer „krachtige, kortdurende maatregelen” als het beperken van de groepsgrootte en het sluiten van de horeca moeten gelden. „Dat kan lokaal en hoeft niet meer landelijk”, verwacht Schellekens. De GGD moet er dan „bovenop zitten” met bron- en contactonderzoek en ook quarantaineregels strikt controleren. „Intensief indammen”, noemt hij de nieuwe strategie.

Is zo’n jacht op het virus realistisch als de ziekenhuizen niet meer volstromen? Veel Nederlanders hebben al maanden veel moeite om zich nog aan de geldende coronaregels te houden. „Dat is niet goed gegaan”, zegt Schellekens. Toch denkt hij dat het beter kan, als het virus weer terugkeert. „Het komt op politiek leiderschap aan. Het kabinet moet expliciet zeggen: mensen, wat we afgelopen jaar hebben meegemaakt willen we nooit meer. Ik denk dat het mogelijk is.”