Kiesraad: 'Briefstemmen niet voor herhaling vatbaar'

De Tweede Kamerverkiezingen hadden dit jaar onder buitengewone omstandigheden plaats, vanwege de coronapandemie. Om die voor iedereen veilig te laten verlopen, mochten 70-plussers per brief stemmen. Ook werd het aantal volmachten waarmee iemand mocht stemmen verruimd van twee naar drie. Genoeg reden voor de Kiesraad om extra kritisch terug te kijken hoe dat alles is verlopen.

De conclusie valt mee: dankzij „de grote inzet van alle betrokkenen” is het verkiezingsproces goed verlopen. Toch vindt de Kiesraad de manier waarop het nu is gegaan niet voor herhaling vatbaar. Want de coronacrisis heeft de „uitvoerbaarheid” en „vertrouwbaarheid” van de verkiezingen wel onder druk gezet, zegt de raad in een woensdag gepubliceerd advies.

Kiezers van zeventig jaar en ouder, een vijfde van het electoraat, mochten dit jaar per brief stemmen omdat ze volgens het RIVM extra kwetsbaar zijn voor de gevolgen van Covid-19, en in een stemlokaal meer kans zouden maken besmet te worden. Aan briefstemmen „in de huidige vorm” zijn echter risico’s verbonden, aldus de Kiesraad.

Dat bleek al enkele dagen voor de verkiezingen, toen demissionair minister Kajsa Ollongren (Binnenlandse Zaken, D66) aan de Tweede Kamer meldde dat duizenden uitgebrachte briefstemmen ongeldig waren.

‘Vertrouwbaarheid’ geschaad

Oorzaak was de verwarring over de twee meegezonden enveloppen: PostNL had gemerkt dat 70-plussers het stembiljet in de verkeerde envelop op de bus hadden gedaan, namelijk in de ongeadresseerde envelop, bestemd voor het ingevulde stembiljet, en niet in de geadresseerde retourenvelop. Om het stemgeheim van de kiezer niet te schenden, mochten die stemmen in eerste instantie niet meegeteld worden. Later besloot Ollongren de telprocedure aan te passen: tellers op de stembureaus mochten nu de stempas uit de tweede envelop halen om te controleren over de briefstemmer stemgerechtigd was. Zo ja, dan werd het stembiljet ongezien in de stembus gedaan en later meegeteld.

Deze gang van zaken heeft de „vertrouwbaarheid” van de verkiezingen geen goed gedaan, in de woorden van de Kiesraad. „Onder normale omstandigheden” is het dan ook beter briefstemmen niet toe te staan, aldus de raad. Mocht de Tijdelijke wet verkiezingen Covid-19 toch verlengd worden, omdat er nog gemeentelijke herindelingsverkiezingen aankomen en de coronapandemie niet voorbij is, dan moet de procedure veranderen, adviseert de raad. Kiezers die per brief willen stemmen zouden dat zelf expliciet moeten aanvragen, omdat dit „beter controleerbaar” is. Kan briefstemmen op aanvraag niet tijdig geregeld worden, kan beter helemaal afgezien worden van het briefstemmen als tijdelijke maatregel, vindt de raad.

‘Pak ronselen volmachten aan’

De Kiesraad wil ook dat de Kieswet wordt aangescherpt, om „onwenselijke oproepen tot het verzamelen van volmachten” aan te pakken. De huidige bepaling voldoet niet „aan de huidige tijd”, zegt Wim Kuijken, voorzitter van de Kiesraad hierover in een interview met de Volkskrant.

Lees ook: Hoe stemde Nederland?

De bepaling die het ronselen strafbaar stelt, stamt volgens hem uit een tijd waar mensen langs de deuren gingen om anderen te bewegen een volmacht te geven. Thierry Baudet, leider van Forum voor Democratie, riep tijdens de campagne dat hij wil „kijken of wij alle FvD’ers kunnen oproepen drie volmachten te regelen”. Volgens het Openbaar Ministerie maakte Baudet zich daarmee niet schuldig aan een strafbaar feit. Kuijken, terugkijkend: „Je kunt nu een oproep doen zonder stelselmatig langs de deuren te gaan, maar wel met hetzelfde effect.”

Mede hierom herhaalt de Kiesraad zijn eerdere advies het aantal volmachten terug te brengen naar één. Extra argument is dat het aantal uitgebrachte volmachtstemmen (8,77 procent van het totaal) dit jaar zelfs lager lag dan in 2017 (9,13 procent).

Verder pleit de Kiesraad ervoor te experimenteren met een kleiner stembiljet. Dan is er minder kans op „menselijke fouten” bij het handmatig tellen en kan het biljet wellicht elektronisch geteld worden.