De Italiaanse maffia staat klaar voor de miljarden uit het Europese Herstelfonds

‘Wil je weten waar het grootste risico bestaat dat de maffia infiltreert om een graantje mee te pikken van de miljarden van het Herstelfonds? In het noorden natuurlijk. Daar ligt het economische zwaartepunt.”

Monica Forte, president van de anti-maffiacommissie van de regio Lombardije, verwijst naar het fonds van de Europese Unie om de Europese economieën te herstellen na de coronacrisis. Het Herstelfonds bevat 750 miljard euro, waarvan bijna 200 miljard naar Italië gaat.

Forte is resoluut: „Al decennialang is de maffia in het noorden in de legale economie aan het infiltreren”, zegt ze. „Bars, toerisme, afval, openbare werken. Als je dan kijkt om hoeveel geld het bij alle projecten van het Herstelfonds gaat, is het onvermijdelijk dat de maffia geïnteresseerd is. Het gaat niet om de vraag of het gevaar bestaat, het gaat om de vraag wat we ertegen kunnen doen.”

Een gelouterde maffiabestrijder als kolonel Paolo Storoni laat vanuit het noordoosten, waar hij de anti-maffiaeenheid leidt, in interviews vergelijkbare waarschuwingen horen. „Bloedvergieten is minder aan de orde. Hier gaan de alarmbellen af wegens dwarsverbindingen tussen ondernemers, criminelen, vrije beroepen en soms wat ambtenaren. Maffia is tegenwoordig bijna uitsluitend business. We zien vaak ondernemers een akkoord sluiten om hun bedrijf te redden.”

Bedrijf overnemen

Forte vertelt hoe dat gaat. Een bedrijf komt in financiële nood – volgens regeringscijfers hebben nu ongeveer 100.000 ondernemingen geldproblemen. De bank zegt nee. De maffia wil dan, tegen een hoge rente, wel geld lenen. „Mensen onderschatten vaak de risico’s daarvan”, zegt Forte in een telefoongesprek. „Ze realiseren zich niet dat het doel van de criminelen niet is dat ze alles plus de rente krijgen terugbetaald, maar dat ze het bedrijf willen overnemen.”

Van politiebronnen heeft ze gehoord dat maffiosi in afgeluisterde gesprekken zeggen dat ze zich aan het voorbereiden zijn. „Het is opvallend dat er de afgelopen maanden in Lombardije 2.000 nieuwe bedrijven bij zijn gekomen”, vindt Forte. „Ik vrees dat sommige ervan speciaal in verband met het Herstelfonds zijn opgericht.” Een ander cijfer dat vragen oproept: in de tweede helft van 2020 zijn volgens de Kamers van Koophandel in heel Italië 40.000 bedrijven van eigenaar veranderd.

Lees ook dit artikel over de Italiaanse bureaucratie

Die ontwikkelingen maken het volgens haar nodig dat er haast wordt gemaakt met het plan voor een beter register van wie de werkelijke eigenaars zijn van bedrijven. „Naar wie gaat de winst? Wie profiteert er uiteindelijk? Er liggen al een tijdje plannen voor scherpere regels, maar die zijn nog steeds niet geconcretiseerd.” Een ander voorstel: open voor ieder project een aparte rekening. Forte: „Als je dat doet, kun je veel beter controleren wat er gebeurt met de uitgaven.”

In Salerno, achthonderd kilometer zuidelijker, pakt Agostino Gallozzi er op de vraag over Herstelfonds en maffia een prospectus bij van zijn rederij. Hij toont een foto van de plezierhaven die hij heeft aangelegd. „Ongeveer 85 miljoen euro, een eigen investering. En ja, transparantie is de kern.”

Hij vertelt hoe hij de maffia buiten de deur heeft gehouden. „We zijn in 2011 begonnen, in een project dat natuurlijk erg zichtbaar was: iedere dag 250 vrachtwagens met cement en stenen.” Hij heeft toen overlegd met politie en prefect, en ze kwamen tot de afspraak dat er in principe iedere dag controle zou zijn van leveranciers en onderaannemers. „Ik vertelde het aan iedereen: wil je meedoen, kom met een voorstel, ik maak er een foto van en die stuur ik door naar de prefectuur. Dus: het kan, werken buiten de maffia om. Zijn er problemen met de georganiseerde misdaad? Zeker, daar draai ik niet omheen. Maar er zijn ook oplossingen.”

Lees ook dit interview met de burgemeester van Palermo

Zo’n manier van werken wordt nu ook voorgesteld voor de Herstelfondsprojecten. Volgens de geldende anti-maffianormen worden bedrijven die meedingen naar een aanbesteding vooraf getoetst. Het is een onderdeel van de enorme papierwinkel aan het begin van een project, en een van de redenen dat er vaak vertraging ontstaat. Aanbestedingen zouden simpeler en sneller moeten verlopen. Het kabinet komt binnenkort met een groots plan daarvoor. De maffiabestrijders hebben voorgesteld om de focus te verleggen. Niet meer één bedrijf vooraf controleren, maar tijdens het project iedereen controleren die bij de uitvoering is betrokken.

In principe is dit een uitstekend idee, vindt Vincenzo Musacchio, voorzitter van het maffia-observatorium van de Zuid-Italiaanse regio Molise. Maar: is het uitvoerbaar? „Je moet dan alles systematisch controleren, en niet alleen maar steekproeven houden”, zegt hij. En daarvoor zijn meer mensen nodig dan de maffiabestrijders nu ter beschikking hebben.

Sneller controleren

Ook Monica Forte, uit Milaan, heeft twijfels. „We moeten voorkomen dat de beloofde simplificatie van de regels, op zich belangrijk, wordt gezien als een manier om minder te controleren. We moeten vooral sneller kunnen controleren. Een beter register van eigenaren en één rekening per project helpen daarbij.”

De georganiseerde misdaad is overal waar zij geld ruikt, waarschuwen Italiaanse maffiabestrijders. Op internationaal politie-overleg in september in Rome hield Vittorio Rizzi, de vice-chef van de Italiaanse politie, zijn buitenlandse collega’s voor dat ze niet moeten denken dat dit een louter Italiaans probleem is. „Denken dat landen of economische systemen immuun zijn voor het risico van infiltratie zou een erg serieuze vergissing zijn”, zei hij. „Zoals geen land immuun is voor corona, zo is geen land dat voor criminele organisaties. Die zijn al vele jaren onderdeel van het Europese en mondiale weefsel.”