Kijk niet naar kilo’s, maar luister naar je lichaam

Appeltaart met slagroom of een hamburger met kaas. Dat is geen guilty pleasure of junkfood, voor mensen die ‘intuïtief eten’ heet het playfood. Voor hen gelden geen verboden, is er geen goed of slecht eten, geen schuld en boete. Er is voedzaam en minder voedzaam eten, maar het ene is niet beter dan het andere, en vooral: je bent niet wat je eet.

Iedereen heeft het recht om met appeltaart te ontbijten, schrijven Evelyn Tribole en Elyse Resch in hun anti-dieetboek Intuïtief Eten. Wie wil dat nou, denkt de slanke mens, die de dag begint met een bakje kwark. Die slanke mens eet waarschijnlijk al gematigd en gezond, zonder daar nou overmatig mee bezig te zijn. Die voelt goed aan dat twee boterhammen of een soepje voor de lunch genoeg is. Die hunkert op het station niet naar een saucijzenbroodje. De slanke mens vaart voor een groot deel al op intuïtie – noemt dat dan ‘gewoon normaal eten’ – en heeft daar geen handboek voor nodig.

Intussen is de helft van de volwassen Nederlanders volgens medische normen te zwaar en ongeveer evenveel mensen zeggen te willen afvallen. Intuïtief eten, erop vertrouwen dat je lichaam aangeeft wat je nodig hebt, is voor veel mensen helemaal niet zo vanzelfsprekend. Soms hebben ze het zelfs nooit geleerd, zien de auteurs, die opmerken dat Weight Watcher s nu zelfs een afvalprogramma voor kinderen heeft.

De vierde editie van Intuitive Eating is dit voorjaar in de Nederlandse vertaling verschenen, een kwart eeuw na de eerste editie. En nog steeds worden Tribole en Resch vaak verkeerd begrepen: alsof hun methode een vrijbrief is je vol te proppen. Dat is het niet.

Wat het in het kort wel is: een manier om mensen die zichzelf soms levenslang kwellen met diëten weer een gezonde relatie te laten krijgen met eten, lichaam en geest.

„Gewicht is geen gedrag!”, zegt Evelyn Tribole een paar keer nadrukkelijk in de camera, vanuit Californië, de Verenigde Staten. Niet je maat, maar hoe je je voelt is het enige dat telt. Zij kreeg die overtuiging toen ze als diëtist zag dat de patiënten in haar praktijk zelden slank werden, laat staan bleven. En ze zag de ellende die dat met zich meebracht. Schuldgevoel, schaamte, een laag zelfbeeld. Met uiteindelijk, na veel jojoën of periodes van eetbuien of uithongering, een verstoord eetpatroon en een allesoverheersende obsessie met eten. „Mijn moeder was haar hele leven op dieet”, zegt Tribole. „Toen ze op haar 64ste kanker kreeg, had ze zó’n spijt van die verspilde energie, het enige wat nog telde was zo lang mogelijk blijven leven.”

Tribole voelt zich verwant met de emancipatiebeweging van mensen met grote maten, die vindt dat elk lichaam geaccepteerd moet worden. „Mensen met een groter lichaam worden anders behandeld, krijgen slechtere zorg. Ze worden niet ziek omdat ze dik zijn, maar omdat artsen zo gefocust zijn op hun gewicht, dat ze andere signalen negeren. Bij een slank iemand kijkt de arts naar de zere knie, een fors iemand moet op de weegschaal en krijgt een preek over de noodzaak om af te vallen.”

Als mensen beginnen over ‘gezonde leefstijl’ – of als de strijd tegen overgewicht overheidsbeleid is, zoals in Nederland – bedoelen ze vaak dat je op dieet moet, zegt Tribole. „Dat is zó schadelijk. Het maakt dat mensen zorg gaan mijden en het vergroot het risico op eetstoornissen.”

Er bestaat zoiets als thin privilege, zegt Tribole, een slanke 61-jarige. „Ik word niet slechter behandeld vanwege mijn lichaam, ik krijg geen commentaar als ik boodschappen doe of in een vliegtuigstoel ga zitten. Ik begrijp dat mensen met grotere maten om die reden iets aan hun lichaam willen veranderen.”

Even tussendoor. Welke woorden gebruiken we? Dikke mensen? Mensen met een groter lichaam? Mensen met overgewicht of obesitas? De vertalers kozen voor ‘mensen met een fors postuur’. Tribole praat over ‘mensen met een groter lichaam’ of een ‘grote maat’. „Fat activists hebben het woord fat heroverd, om het van zijn denigrerende lading te ontdoen. Als mensen zelf ‘dik’ zeggen, volg ik dat.” Maar nóóit zegt ze overgewicht of obesitas. „Daar zit in besloten wat een goed of fout gewicht is. Die woorden worden als medisch wapen gebruikt.”

Het is ingewikkeld. Artsen hebben nét geleerd dat overgewicht niet simpel een kwestie van eigen schuld is, obesitas is een chronische ziekte. En artsen proberen gewicht bespreekbaar te maken, om de risico’s op een lange lijst chronische aandoeningen, zoals diabetes type 2, te verkleinen. Die risico’s ontkent Tribole toch niet? „Jawel! Die ontken ik wel! Ik zie vooral verbanden, geen oorzaken.”

Dat geldt volgens Tribole ook voor de link die nu wordt gelegd met een ernstig verloop van Covid-19. Onderzoekers kijken te weinig naar andere factoren die mensen ziek maken, zoals sociale achterstelling en bestaansonzekerheid. „Er zijn in de VS plekken waar nauwelijks groente en fruit te koop zijn. Kijk daarnaar! En zelfs áls gewicht de oorzaak van ziekten zou zijn. Dan nog wegen de meeste mensen die afvallen uiteindelijk meer dan voordat ze op dieet gingen. Jojoën is schadelijker dan een stabiel hoger gewicht.”

Lees ook: Wie blijvend wil afvallen heeft een lange weg te gaan

Valkuilen

Intuïtief eten betekent dus niet: hersenloos eten wat er voor je neus komt. Een evenwichtig voedingspatroon is het doel. Tribole en Resch proberen de eeuwige lijner te laten inzien hoe een verstoord eetpatroon wordt veroorzaakt, welke soorten eters er zijn en in welke valkuil ze trappen als ze voor de zoveelste keer op dieet gaan. In het begin vallen ze af, hét bewijs voor lijners dat het dieet werkt. Als ze weer aankomen, geven ze zichzelf de schuld, nooit het dieet. Terwijl bekend is: als je lijnt, kunnen gevoelens van honger en verzadiging verstoord raken. Tegelijkertijd schiet je lichaam in de overlevingsstand, waardoor je steeds moeilijker energie verbrandt.

Geen wonder dus, dat het voor mensen die soms al sinds hun kindertijd op dieet zijn, doodeng is om op hun intuïtie te vertrouwen. Om te eten als je honger hebt, te snoepen als je daar zin in hebt, te leren voelen wanneer je voldaan bent, om niet keihard te hoeven sporten om de verorberde calorieën weer te verbranden, jezelf niet te veroordelen en vooral nooit meer op de weegschaal te staan. Dat voelt niet als vrijheid, dat voelt als controleverlies. „Mooi verhaal”, hoort Tribole vaak, „maar niet voor mij.”

Rouw

Het is nogal wat om op je gevoel af te moeten gaan in een omgeving waar mensen constant worden verleid door geuren en smaken die ontworpen zijn om niet te weerstaan. Waar chips en cola altijd in de bonus zijn. „Maar als je zegt dat de industrie ons eten verslavend maakt, zeg je dat mensen machteloos zijn. Dan ontneem je ze juist de controle over hun eten.”

„Je kunt het!”, staat in het boek. Verwacht je daarmee niet te veel van mensen die stress of zorgen hebben? „Dat is een terechte vraag”, zegt Tribole. „Als overleven je dagtaak is, moet je juist mild zijn, voor jezelf en voor anderen. In elk geval moeten we eten niet als ziekmakend bestempelen.”

Nergens zeggen Tribole en Resch dat het makkelijk is om een intuïtieve eter te worden. Ze spreken zelfs over rouw, om het ideaalbeeld dat je moet loslaten. Vrede hebben met je lichaam, constateren ze, is makkelijker voor mensen die niet op hun uiterlijk worden afgerekend. En ‘in contact komen’ met je lichaam duurt een poosje als je al jaren de signalen van je maag en brein negeert. „Maar het kan wel. Dat zien we bijvoorbeeld bij mensen die herstellen van anorexia.”

Aan de basis van alles ligt het vertrouwen dat de intuïtieve eter, door alle restricties overboord te gooien, zal leren aanvoelen wat honger is. En door aandachtig te eten en tussendoor te pauzeren, ontdek je wat een prettig voldaan gevoel is. Als het lichaam er, na een paar keer ongelimiteerd chocola eten, op vertrouwt dat er altijd genoeg is, neemt de hunkering af, is de veronderstelling. Dan komt er vanzelf een gezonde balans.

Niet voor niets staan de hoofdstukken over bewegen en ‘eetkeuzes die je gezondheid respecteren’ helemaal achteraan. Alles om te voorkomen dat de lezer zichzelf alweer nieuwe regels oplegt voordat het mentale gedeelte op orde is: de dieetbril de deur uit, de eetpolitie weggestuurd, vriendschap met eten gesloten.

Bewegen moet vooral goed voelen en geen strafexercitie zijn. En met gezond eten is niets mis, zolang het maar niet alleen over voedingswaarde gaat. Gezond eten gaat ook over smaak en plezier. Wees dus op je hoede voor vet- of koolhydraatarme producten, zegt Tribole. Als ze niet verzadigend en niet lekker zijn, ben je toch weer stiekem aan het diëten.

26 jaar na de eerste uitgave van Intuitive Eating krijgt het anti-dieetboek meer aandacht dan ooit, ook van de wetenschap. De coronacrisis heeft de boodschap alleen maar relevanter gemaakt, zegt Tribole. „Ik hoorde dat mensen na maanden isolatie bang waren hun familie en vrienden onder ogen te komen, omdat hun lichaam was veranderd [ze waren aangekomen, red.]. Dan heb je zo lang je geliefden niet gezien en dan maak je je dáár druk om. O mijn god, je lichaam heeft de pandemie overleefd! Het is tijd om te zien waar het écht om gaat.”