Haal de rot uit de universiteit: pak fout gedrag direct aan

Het vertrek van een voormalige decaan van de Erasmus Universiteit in Rotterdam wegens aantijgingen van seksueel grensoverschrijdend gedrag, zoals vorige week bekend werd, lijkt geen opzichzelfstaand incident te zijn. De afgelopen jaren zijn steeds meer berichten naar buiten gekomen van wetenschappelijk personeel en bestuurders van universiteiten die beticht werden van machtsmisbruik of grensoverschrijdend gedrag.

De klachten varieerden van seksueel grensoverschrijdend gedrag tot intimidatie en pesterijen. Universiteiten opereren hier op dit moment vooral reactief op, door onderzoeken te gelasten wanneer er geluiden van machtsmisbruik (via de media) naar buiten komen. Als medewerker van een universiteit heb ik me vaak afgevraagd waarom deze problemen niet eerder intern opvallen, en waarom er op de meeste universiteiten vooral reactief beleid wordt gevoerd in plaats van preventief beleid.

Supersterren

De realiteit is dat binnen de academische wereld een cultuur heerst waar wetenschappelijke supersterren buitengewoon veel (bestuurlijke) macht hebben. Kwalijk of ongewoon gedrag wordt vaak weggewuifd wanneer de persoon in kwestie gezien wordt als uitzonderlijk geniaal of succesvol. Deze onschendbaarheid wordt verder in stand gehouden doordat afdelingen afhankelijk zijn van de financiering die deze supersterren binnenslepen.

Maar het probleem reikt verder. De wetenschap trekt alleen de meest ijverige studenten aan. Om een promotieplek te bemachtigen wordt van studenten verwacht dat ze de hoogste cijfers halen, een cv hebben waar twintig jaar geleden menig gerenommeerd wetenschapper jaloers op zou zijn geweest, en, niet onbelangrijk, zonder het hebben van een netwerk van gefinancierde onderzoekers is de kans ook klein dat je een plek bemachtigt.

Kwalijk of ongewoon gedrag wordt vaak weggewuifd

Deze eisen creëren een toestand waarbij – eenmaal ‘binnen’ – de promovendus gegijzeld en verblind wordt door het gevestigde systeem en de cultuur. Klagen over misstanden lijkt cultureel afgekeurd, ook bij promovendi onderling – zij hebben er immers zo hard voor gewerkt en mogen van geluk spreken dat ze überhaupt een plek hebben bemachtigd.

Lees ook: Bij hoogleraar B. moesten de vrouwen hakken dragen

De hiërarchie op de universiteit, in combinatie met de supersterrenstatus van menig promotor, en de wanhoop om een plek te bemachtigen, zorgen ervoor dat promovendi en junior medewerkers zich niet of nauwelijks durven uitspreken tegen machtsmisbruik en het soms zelfs niet eens direct als kwalijk gedrag (h)erkennen. Ook wanneer afdelingsbestuurders wel ontvankelijk zijn voor klachten en deze serieus nemen. Hierdoor zijn verhalen van intimidatie, pesterijen en ander grensoverschrijdend gedrag vaak jarenlang op te vangen in de wandelgangen, maar halen ze niet altijd de oren van het verantwoordelijk bestuur.

Kwetsbaar

Maar ook als bestuurders de klachten wel horen, ondernemen zij niet altijd direct actie. De machtsmisbruikers zijn immers vaak gevestigde namen die ofwel geld ofwel status meebrengen. Onderfinanciering van het wetenschappelijk onderwijs speelt dus een grote rol. Het houdt de schaarste van wetenschappelijk posities in stand, waardoor er een wedloop op ontstaat die junior medewerkers kwetsbaar maakt. Maar het houdt afdelingen ook afhankelijk van de wetenschappelijke supersterren die de beurzen binnenhalen, terwijl juist zij het meest in verband worden gebracht met machtsmisbruik.

Door meer financiering alleen gaat het probleem van de machtsmisbruikende senior wetenschapper echter niet opgelost worden. Indien er geen cultuurverandering plaatsvindt binnen de universiteit, zullen deze problemen zich blijven voordoen, al dan niet in kleinere getalen.

Universiteiten moeten actief beleid gaan voeren om een open cultuur te creëren waarbij het aankaarten van grensoverschrijdend gedrag wordt aangemoedigd en vergemakkelijkt. Waar klachten direct serieus worden genomen en er een zero-tolerance beleid wordt gevoerd wanneer zorgwekkende geluiden het bestuur bereiken, ook als deze wetenschappelijke supersterren betreffen. Juist dan. Er moet meer aandacht zijn voor de bescherming van de medewerkers in junior posities die problematiek aan de kaart stellen, omdat de hiërarchische structuur binnen de wetenschap de omgeving zo gevoelig maakt voor machtsmisbruik. Alleen dan kan de rot uit het systeem worden gehaald.