Nieuwe bouwcrisis dreigt door ‘onwerkbare’ megawet

Bouwen, héél véél bouwen: daarmee willen partijen van links tot rechts de woningnood aanpakken. De afgelopen jaren liep het huizentekort alleen maar verder op, en zorgde de stikstofcrisis voor extra vertraging. Grote plannen om snel meer huizen te bouwen moeten daar verandering in brengen. Maar die ambitie dreigt al bij voorbaat verstrikt te raken in een kluwen van nieuwe wetgeving rond ruimtelijke ordening.

De nieuwe Omgevingswet, waarin tal van bestaande regels worden samengevoegd, dreigt zó ingewikkeld te worden dat grote bouwprojecten in gevaar komen. Juist de grote steden, die de komende jaren een belangrijke bijdrage moeten leveren aan een oplossing van de wooncrisis, maken zich daarover grote zorgen. Dat blijkt uit interne documenten in handen van NRC.

Bij een test bleek de uitvoering van de wet „dermate onder de maat dat aan de meest minimale vereisten niet wordt voldaan”, schrijft de gemeente Amsterdam bijvoorbeeld in een interne nota, „waardoor realisatie van woningbouwopgaven en andere gebiedsontwikkelingen in gevaar komt”. Andere stukken, van het ministerie van Binnenlandse Zaken, laten zien dat de zes grootste steden in een gezamenlijk overleg allemaal de vrees hebben geuit dat hun bouwplannen straks grote problemen ondervinden.

Lees ook: Bouw krijgt meer ruimte in de nieuwe stikstofwet

Digitalisering

De Omgevingswet, die over acht maanden moet ingaan, werd bedacht om de ruimtelijke ordening eenvoudiger te maken. Er gelden minder harde regels, procedures worden gedigitaliseerd en er zijn meer mogelijkheden voor burgers en bedrijven om zelf vergunningen te regelen, van een tuinhuisje tot een buurtfestival tot de bouw van een woonwijk. Duizenden wetsartikelen en ministeriële regelingen zijn in de nieuwe wet samengevoegd. Om dat mogelijk te maken, worden lokale regels en bestemmingsplannen straks gekoppeld aan een gigantische landelijke digitale databank. En daar gaat het mis.

De gemeenten konden alvast proefdraaien met de nieuwe systemen. Dat heeft hun zorgen gevoed. De overheid werkt met verschillende softwareleveranciers, maar de ict-systemen die zij bouwden zijn niet altijd goed op elkaar afgestemd of zijn niet voor iedereen toegankelijk. De database die alles moet ondersteunen is bovendien een fragmentarische vergaarbak van informatie geworden, zo heet het in stukken van het overleg van gemeenten en het ministerie van BZK.

Bouwkundige bureaus van gemeenten kunnen bijvoorbeeld moeizaam bij de landelijke systemen. Als de gezamenlijke bestemmingsplannen van grootstedelijke gebieden zijn ingediend, kunnen die nauwelijks meer worden gewijzigd. En als ze opnieuw ingediend worden, is er het risico dat ze niet langer rechtsgeldig zijn. Het lukte in Amsterdam bij een proef zelfs niet om simpele klussen tot een goed einde te brengen, zoals het regelen van een vergunning om een boom te kappen of zonnepanelen aan te leggen op een monumentaal pand. Een woordvoerder bevestigt dat de „knelpunten die bij het testen zijn gesignaleerd niet alleen relevant zijn voor Amsterdam”, maar ook voor andere gemeenten waar veel moet worden gebouwd.

De wet is daardoor met zoveel onzekerheden omgeven dat voor grootschalige woningbouw straks geen bestemmingsplan kan worden geregeld, is de vrees. Jan Struiksma, emeritus hoogleraar bestuurskunde aan de VU, noemt de vrees dat grootschalige woningbouw stilvalt „reëel”. „De noodzaak om woningen te bouwen is groot, dat laat dit soort geëxperimenteer helemaal niet toe.”

De zorgen zijn bij het ministerie van Binnenlandse Zaken bekend, maar minister Kajsa Ollongren (D66) is volgens betrokkenen bang om het politieke momentum voor haar wet te verliezen. De Tweede Kamer is al akkoord, de Eerste Kamer bijna. Bij nieuwe tegenslagen zou het definitieve besluit waarschijnlijk pas door een volgend kabinet genomen kunnen worden. Deze week had een besluit moeten vallen over de invoering, maar dat is voorlopig uitgesteld.

Lees ook: Wat staat er in verkiezingsprogramma’s over de wooncrisis?

Grote bouwopgave

De verwachte chaos is slecht nieuws voor de grote bouwopgave waarvoor Nederland zich gesteld ziet. De vraag naar woningen is veel groter dan het aanbod – en groeit alleen maar door. Ruim 300.000 huishoudens zijn op zoek naar een geschikte woning, maar kunnen die niet vinden. Vrijwel alle politieke partijen willen de komende tien jaar veel meer en sneller gaan bouwen, vaak wel 100.000 woningen per jaar, fors meer dan de circa 70.000 huizen die de afgelopen jaren werden gebouwd.

Eerder liep de afgifte van bouwvergunningen vertraging op door de stikstofcrisis. Die begon toen de Raad van State een streep zette door de soepele wijze waarop de overheid extra stikstofuitstoot toestond. Daardoor vielen duizenden bouwprojecten stil.