Wat wil Poetin aan de zuidgrens?

Rusland heeft elf tijdzones. Vladivostok, in het oosten, loopt zeven uur voor op Moskou. Als president Vladimir Poetin woensdag om 12.00 uur begint aan zijn jaarlijkse toespraak in het parlement, gaan demonstranten tegen zijn beleid in Vladivostok de straat op. In Moskou begint het straatprotest om 19.00 uur, maar Poetins politieke tegenstander Aleksej Navalny rekent op demonstraties in het hele land.

Eigenlijk wilde het team rond Navalny – zelf is hij in februari veroordeeld tot 2,5 jaar gevangenis – wachten totdat 500.000 mensen zich op de website hadden aangemeld om te demonstreren. Zondag besloten ze om de laatste 50.000 aanmeldingen niet af te wachten. „Het is tijd om in actie te komen. Het gaat niet meer alleen om Navalny’s vrijheid, maar om zijn leven”, zei Navalny’s rechterhand Leonid Volkov op Facebook. Navalny, al drie weken in hongerstaking, kan elk moment overlijden, meldden zijn artsen dit weekend.

Het samenvallen van toespraak en protest maakt woensdag tot een beladen dag in Rusland. De krachtmeting tussen Poetin en Navalny is de graadmeter voor toenemende repressie in Rusland, zeker in westerse ogen. De opkomst bij de demonstraties is een indicatie voor het verzet tegen de man die Rusland al twee decennia leidt. Hoeveel burgers zijn bereid om politiegeweld en arrestaties te riskeren?

Medestanders van Navalny hopen op een hoge opkomst. Er staat veel op het spel, volgens Volkov: dit is mogelijk de beslissende strijd tegen het ‘absolute kwaad’, en de laatste grote demonstratie voor de komende jaren.

De kans dat Poetin in zijn toespraak naar Navalny verwijst is gering. Als het niet anders kan spreekt de president over ‘de gevangene’ of ‘de blogger’. Toen Navalny nog herstellende was van de moordaanslag met zenuwgif was het ‘de patiënt’.

Lees ook dit artikel over de oplopende spanningen tussen Rusland en het Westen

Naar verwachting zal Poetin vooral spreken over de haperende economie en steunmaatregelen om de coronacrisis door te komen. Het succes van het Russische vaccin Spoetnik V blijft waarschijnlijk niet onvermeld.

Vliegverbod boven Krim

Het onderwerp waar in diverse hoofdsteden met de meeste spanning naar wordt uitgekeken is Oekraïne. Zeven jaar na de oorlog in de Donbas en de annexatie van de Krim kijkt de wereld vol zorg naar de Russische militaire opbouw aan de oostgrens van Oekraïne en op de Krim.

EU-buitenlandchef Josep Borrell sprak maandagavond over 150.000 Russische militairen en moest dat dinsdagochtend bijstellen naar 100.000. Zeker is dat Rusland niet eerder zoveel militairen en materieel in de richting van Oekraïne stuurde. De Zee van Azov, de toegang tot twee Oekraïense havens vanaf de Zwarte Zee, is door Rusland geblokkeerd. Voor delen van de Krim en de Zwarte Zee geldt deze week een vliegverbod. Het luchtruim is „tijdelijk onveilig voor vliegtuigen”.

De mogelijke winst van een oorlog is beperkt, de mogelijke schade is groot

Niets aan de hand, allemaal oefening, zegt Rusland. En voor zover er wel iets aan de hand is, is het een reactie op provocaties van de NAVO.

Ruslandvolgers breken zich het hoofd over de motieven van Poetin. Welk doel dient het openlijke machtsvertoon aan de zuidgrens? Weinig analisten denken dat Poetin uit is op oorlog. Militair gezien is de mogelijke winst beperkt en de mogelijke schade groot. Met de zorgen van corona en duur levensonderhoud zitten Russen niet te wachten op een onzeker militair avontuur. Internationaal dreigen verdere sancties, met als ultieme optie stopzetting van gasleiding Nord Stream 2.

De Amerikaanse generaal Philip Breedlove, NAVO-bevelhebber van 2013 tot 2016, speculeerde op nieuwssite Politico over Poetins ambities. Mogelijk wil hij de Donbas annexeren en zo de belangen van Russen in de regio veiligstellen. Of hij wil een verbinding over land van Rusland naar de Krim, onder meer om de door Oekraïne afgesloten watervoorziening op de Krim te herstellen.

Lees ook dit artikel over het watertekort op de Krim

Onwaarschijnlijk, schrijft analist Maksim Samoerokov van denktank Carnegie Moscow Center, want Rusland heeft sinds 2014 miljarden dollars geïnvesteerd om de Krim zonder landverbinding te laten functioneren. De Krim zit al jaren zonder water, een oorlog lost dat niet op.

Assertieve tv-komiek

Er lijken eerder politieke motieven in het spel. De Oekraïense president Volodymyr Zelensky, als tv-komiek in 2019 een onverwachte winnaar van de verkiezingen, toont zich assertiever en strategisch sluwer dan Poetin wellicht had verwacht. In februari nam hij een aantal anti-Russische maatregelen, onder meer tegen een rijke vriend van Poetin. Door de Russische dreiging heeft Zelensky zich – opnieuw – verzekerd van Europese en Amerikaanse steun, al is het door hem gewenste NAVO-lidmaatschap nog ver weg.

Lees ook deze column over het zelfvertrouwen van Zelensky

Generaal Breedlove noemde ook een mogelijk politiek motief: Poetin test zijn Amerikaanse collega Joe Biden. De Amerikaanse sancties van vorige week geven aan dat Biden minder Russisch wangedrag tolereert dan zijn voorganger Trump. Wat doet hij als Rusland écht de fout in gaat? Dat Poetin donderdag deelneemt aan de virtuele klimaattop van Biden kan er op duiden dat Poetin de relatie met de VS niet volledig wil verbreken.

De wildste theorie is dat Poetin met zijn Oekraïne-actie de aandacht wil afleiden van Navalny. Dat lijkt vergezocht, maar gezien de harde repressie van alles wat met Navalny te maken heeft, gaat Poetin heel ver om de rivaliserende partij bij de parlementsverkiezingen van september uit te schakelen. Dat een verzwakte Navalny zelfs vanuit de cel nog zoveel internationale aandacht en steun weet te genereren moet Poetin razend maken.