Boze maaltijdbezorgers in Israël zijn in conflict met Just Eat Takeaway om vakbondsvorming

Het contrast met de concurrerende maaltijdbezorgers is groot. Deliveroo en Uber, aanbieder van bezorgingsdienst UberEats, liggen voortdurend onder vuur en krijgen wereldwijd rechtszaken aan hun broek. Vooral omdat ze personeel inhuren via omstreden zzp-constructies. Deliveroo beleefde onlangs een dramatische eerste beursdag: beleggers zijn niet gediend van al die juridische onzekerheid.

Het Nederlandse Just Eat Takeaway, in 2000 opgericht door de destijds Enschedese student Jitse Groen, heeft juist een goed imago. Het bedrijf, in Nederland bekend van Thuisbezorgd.nl, groeide wereldwijd uit tot een grote maaltijdbezorger en werkt veelal met eigen werknemers of uitzendkrachten, die meer rechten hebben dan zzp’ers. Just Eat Takeaway wil een „verantwoordelijk werkgever” zijn, staat op zijn website.

Maar een deel van de maaltijdbezorgers die door de Israëlische straten zoeven, heeft een andere ervaring. Zij proberen zich al ruim een jaar aan te sluiten bij een vakbond en klagen over tegenwerking en intimidatie door leidinggevenden. Zij werken voor 10bis (‘ten bis’, geef een hapje in het Hebreeuws), een volle dochter van het Nederlandse Just Eat Takeaway met zo’n duizend bezorgers in dienst. Volgens de gedragscode van Just Eat Takeaway zou het aansluiten bij een vakbond geen probleem moeten zijn: het bedrijf „erkent de vrijheid van werknemers” om lid te worden van een vakbond, „en zal dit recht respecteren”.

Minder ziektedagen

In Israël merken ze daar weinig van. „Het enige waar onze inspanningen toe hebben geleid, zijn problemen”, zegt Adam Shtainer (33). Shtainer werkt bijna twee jaar als bezorger bij 10bis. Hij was een geliefd werknemer, kreeg promotie en kwam zelfs namens het bedrijf op televisie. Zodra hij met vakbondsactiviteiten begon, merkte hij echter dat de houding van het management omsloeg. Hij zag zijn diensten teruggeschroefd worden van vijftig tot vijftien uur per week.

Het idee van Shtainer om een vakbond te benaderen, ontstond toen hij begin vorig jaar met een griepje thuis kwam te zitten. Zijn werkgever bleek niet alle ziektedagen door te betalen, terwijl de vorige werkgever van Shtainer, een grote telecomprovider, dat wél deed. Hoe kon dat zo verschillen? Hij vond het antwoord: zijn vorige werkgever had met een vakbond een collectieve arbeidsovereenkomst (cao) afgesloten. Daarin waren dit soort werknemersrechten afgesproken.

Daar wilde Shtainer meer over weten. In een vakbondskantoortje naast zijn huis legden medewerkers hem graag uit hoe het werkt. In Israël geldt het personeel van een bedrijf als ‘georganiseerd’ als minimaal een derde van de werknemers lid is van een vakbond. De werkgever is dan verplicht om met de vakbond te onderhandelen over een cao voor al het personeel. Komt er een cao-akkoord? Dan betalen alle medewerkers vakbondscontributie.

Shtainer begon samen met de vakbond leden te werven bij 10bis. De eerste wervingsactie was meteen een succes: twee derde van Shtainers 550 collega’s schreef zich in bij de vakbond. Shtainer en enkele collega’s werden door de vakbond benoemd als personeelsvertegenwoordiging om namens de bond en de werknemers in gesprek te gaan met het bedrijf.

Maar de bedrijfsleiding wilde niet in gesprek, waarop de vakbond naar de rechter stapte om erkenning van de poging van werknemers om zich te organiseren af te dwingen.

Collega’s kregen volgens Shtainer van hun teamleiders te horen dat ze hun inschrijving bij de bond moesten opzeggen. „De meesten gaven het op”, zegt Shtainer. „Als je directe baas je zegt iets te doen, heb je geen keuze. Hij bepaalt je rooster.” Het bedrijf wil tegenover NRC niet inhoudelijk reageren op deze beschuldigingen. In Israël mag een werkgever zich niet uitlaten – positief noch negatief - over aansluiting van zijn werknemers bij een vakbond. Volgens boze werknemers werden de teamleiders aangestuurd door het hogere management, maar dat is moeilijk te bewijzen.

Shtainer, een slanke jongen met brilletje en sikje, vertelt zijn verhaal in het kantoor van de Histadrut, Israëls grootste federatie van vakbonden. Hij had nooit verwacht dat hij ruim een jaar na zijn eerste poging nog geen stap verder zou zijn gekomen. „We eisen niets bijzonders”, zegt Shtainer, „alleen dingen als verzekeringen en een minimum aantal werkuren per week.” Niet alleen hield het bedrijf zich al die tijd doof voor hun eisen, ook werden Shtainer en de andere leden van de personeelsvertegenwoordiging naar eigen zeggen gestraft voor hun betrokkenheid. Niet openlijk – „ontslag zou te opvallend zijn, dat vindt de arbeidsrechter niet leuk”, zegt Uri Metuki, hoofd van de jongerenafdeling binnen Histadrut – maar bijvoorbeeld door ze minder diensten toe te bedelen.

Roni Esterkees (28) werkt ruim een jaar bij 10bis als bezorger en is ook lid van de personeelsvertegenwoordiging. Zijn engelengezicht steekt af bij zijn getatoeëerde armen, gescheurde spijkerbroek en T-shirt van een metalband. Hij noemt het „echt frustrerend” dat het 10bis-management keer op keer redenen zoekt om te betwisten of de personeelsvertegenwoordiging juridisch helemaal legitiem is, „in plaats van gewoon met ons te komen praten”. Esterkees verwacht met 10bis in de rechtbank te staan „totdat de Messiah komt”.

Tegen NRC wil het bedrijf slechts summier en alleen schriftelijk reageren. De bezorgtak van 10bis „erkent en respecteert het recht van werknemers om zich te organiseren”, schrijft een woordvoerder. „Onze werknemers zijn vrij om zich te organiseren hoe ze maar willen, zo lang alle processen op de juiste manier en in overeenstemming met de wet plaatsvinden.”

Aansluiting bij de vakbond sprak voor Esterkees voor zich. „Ik was goede maatjes met mijn directe leidinggevenden, dus voor mij was het nooit een probleem om zoveel werkuren te krijgen als ik wilde”, zegt hij. „Maar eigenlijk zou dat niet moeten afhangen van je relatie met het management.” Wat er sindsdien is gebeurd met die goede relatie? Hoewel Esterkees zegt dat het management „nog steeds aardig” is, veranderde de toon zodra hij actief vakbondslid werd. „Sindsdien vragen ze me niet meer als mentor voor nieuwe bezorgers, terwijl ze me voorheen wekelijks belden.”

Lees ook dit interview met Takeaway-topman Jitse Groen: ‘Je kan toch niet meer van ons winnen’

Zwartgemaakt

In WhatsAppgroepen van bezorgers, waar de teamleiders ook in zitten, wordt Shtainer door enkele collega’s zwartgemaakt. De leiding treedt daar niet tegen op. Esterkees laat op zijn telefoon zien hoe medewerkers die „dicht bij het management staan” worden toegevoegd in zo’n WhatsAppgroep en onmiddellijk beginnen te ageren tegen Shtainer en de vakbond. Volgens Esterkees worden bewust kwaadaardige geruchten verspreid. „Bijvoorbeeld dat we het bedrijf op sjabbat wilden sluiten en alle Arabieren eruit zouden gooien. Of dat het bedrijf failliet zou gaan als de vakbond zou komen - alsof we een gouden rolls-royce voor alle bezorgers eisen.”

Tijdens de lopende rechtszaak werd Histadrut ineens geconfronteerd met een grote stapel opzeggingsformulieren van de vakbond. Die waren verzameld door Taharut (‘competitie’ in het Hebreeuws) een organisatie die gefinancierd wordt door een ultrarechts forum en die bij meer bedrijven vakbondsvorming tegenwerkt. Volgens oprichter Alon Tuval is Taharut niet tegen vakbonden. Maar een federatie als Histadrut heeft een monopoliepositie, zegt Tuval aan de telefoon. „Als die eenmaal binnen zijn bij een bedrijf, kom je nooit meer van ze af.”

Histadrut was, met eind jaren negentig 1,8 miljoen leden, ooit één van de machtigste organisaties van Israël. Maar het vakbondlidmaatschap in Israël neemt al decennialang af, al is het de afgelopen jaren weer iets aangetrokken. Inmidels heeft Histadrut 800.000 leden. De vakbond vermoedt dat de organisatie van Tuval is ingeschakeld door het 10bis-management. Tuval ontkent stellig banden met het management te hebben, al geeft hij toe dat hij de bedrijfsadvocaat kent.

Verbazing over kantoor in Nederland

Het tegenwerken van vakbonden door bedrijven is in Israël geen zeldzaam verschijnsel, en internationaal ook niet. „Kijk maar naar Amazon”, zegt vakbondsman Metuki. Het Amerikaanse digitale warenhuis deed de afgelopen maanden veel moeite om de vorming van een vakbond te voorkomen onder personeel van een distributiecentrum in de staat Alabama. Met succes, bleek eerder deze maand.

Wat de vakbond en bezorgers bij 10bis vooral verbaast, is het gebrek aan optreden van het hoofdkantoor van Just Eat Takeaway in Nederland. Gesprekken met het Nederlandse hoofdkantoor, via de Nederlandse vakbond FNV, waren tevergeefs. „Ik kreeg eind vorig jaar een bericht van Histadrut”, zegt Marije Ottervanger, FNV-campagneleider platformeconomie. „En ik was echt verbaasd. Ik vroeg me af: weten ze dit wel in Amsterdam? Ik ken het bedrijf helemaal niet als vakbondsonvriendelijk.”

Just Eat Takeaway zei tegen de FNV het conflict als een lokale kwestie te zien. „Ze wilden niet in gesprek gaan om zich te laten informeren”, zegt Ottervanger. „Ook mediation sloegen zij af.” Daarom hebben de FNV en Histadrut nu een klacht tegen Just Eat Takeaway ingediend bij het Nationaal Contactpunt OESO-richtlijnen (NCP) in Den Haag, ondergebracht op het ministerie van Buitenlandse Zaken, en in Jeruzalem. „We willen laten zien dat het ons menens is”, zegt Ottervanger. De vakbonden schrijven in hun klacht onder meer dat het bedrijf richtlijnen van rijkelandenclub OESO schendt die het recht op vakbondsvertegenwoordiging garanderen. En dat het Nederlandse hoofdkantoor daar verantwoordelijk en aansprakelijk voor is.

Ook tegen NRC zegt een woordvoerder van Just Eat Takeaway dat het conflict bij de Israëlische dochter een „lokale kwestie” is. Beschuldigingen dat het management van 10bis de werknemers tegenwerkt bij hun pogingen zich te organiseren, wijst hij van de hand. „Het gaat hier vooral om de vraag of de personeelsvertegenwoordiging goed is opgericht”, zegt de woordvoerder. „We hechten zeer aan vertegenwoordiging van medewerkers. Maar wel volgens de regels.”