Sorry, zegt de bank, na jaren van falend witwasbeleid

Deemoedig wendt de vorig jaar aangetreden ABN Amro-topman Robert Swaak zich maandagmorgen tot de camera. Zijn mond beweegt maar brengt geen geluid voort: de vloek van een digitale persconferentie. Na anderhalve minuut ontspant Swaak even. De juiste knop op de laptop wordt gevonden en met dezelfde deemoedige blik volgt nu wel verstaanbaar zijn statement.

„We hebben het niet goed gedaan en het vertrouwen en de verwachtingen van onze klanten en de samenleving niet waargemaakt. Dat doet ons pijn. Daarvoor bieden we onze oprechte excuses aan.”

Ja, de bank had fouten gemaakt, gaf Swaak maandag toe. En daarom accepteerde het een schikking van het OM van liefst 480 miljoen euro vanwege falend witwasbeleid.

ABN had tussen 2014 en 2020 de interne systemen niet op orde die moeten voorkomen dat criminelen de bank gebruiken om geld wit te wassen. Drie jaar eerder moest ING al 775 miljoen betalen aan de staat in een soortgelijke zaak. Beide banken nemen een belangrijke plek in het Nederlandse betalingssysteem in. Ze worden gezien als poortwachter: instellingen die verdachte transacties moeten signaleren. Daarbij gelden hoge eisen voor het op orde hebben van klantdossiers.

Bovendien komt er nu strafrechtelijk onderzoek naar drie oud-bestuurders van ABN Amro: voormalig topman en ex-minister van Financiën Gerrit Zalm, oud-bestuursleden Chris Vogelzang en Joop Wijn. Vogelzang en Zalm treden als gevolg van het onderzoek af bij de Deense Danske Bank. Vogelzang was daarvan topman, Zalm commissaris.

Lees ook: Vier vragen over het strafrechtelijk onderzoek naar de verdachten

Forse tik op de vingers

Wie bevindingen uit het strafrechtelijk onderzoek leest, kan niet anders dan concluderen dat de bank een harde tik op de vingers krijgt. In een stuk van bijna veertig pagina’s doet het OM uit de doeken hoe ABN Amro, ondanks herhaalde waarschuwingen, de witwascontroles maar niet op orde kreeg. Interne kritiek en dwingende aanwijzingen van toezichthouder DNB werden lange tijd niet opgevolgd.

ABN Amro overtrad daarmee de zogeheten Wet ter voorkoming van witwassen en financieren van terrorisme (Wwft) en wordt bovendien schuldwitwassen verweten. De bank screende potentieel risicovolle klanten onvoldoende. En was er eenmaal een rekening geopend, dan schoot ABN Amro tekort bij het volgen van deze klanten en verdachte transacties.

Zo werden veel nieuwe rekeninghouders zonder een grondige controle in de laagste risicocategorie geplaatst. Onder meer 5,5 miljoen klanten uit het bedrijfsleven werden daardoor niet stelselmatig in de gaten gehouden. Probleemgevallen zijn daardoor „langdurig onder de radar” gebleven, schrijft het OM.

Ook is ABN Amro „onvoldoende kritisch” geweest bij het aangaan van zakelijke relaties. Niet altijd was duidelijk wie uiteindelijk over het geld op de rekening zou kunnen beschikken, terwijl die controle wel vooraf moet worden uitgevoerd.

Bij de tak Private Banking - met vermogende rekeninghouders - was bij een steekproef in meerdere dossiers niet duidelijk wat de herkomst was van het vermogen. In 2018 bleek bij een DNB-controle dat in de systemen de voornaam ontbrak van 1.000 private banking-klanten, evenals bij 7.000 klanten uit het bedrijfsleven. Dat maakt het screenen lastiger van negatieve mediaberichten over klanten. Dat screenen gebeurde langere tijd bovendien met de hand.

Ook als de bank iemand als klant had geaccepteerd, schoot het toezicht tekort. Zo was er een grote achterstand in het tussentijds opnieuw beoordelen van klanten op mogelijke witwasrisico’s. Als dan na onderzoek geconcludeerd werd dat een rekeninghouder het label ‘onacceptabel’ kreeg, duurde het vaak lang voordat er afscheid werd genomen. Zo’n 3.000 klanten waarvan de bank afscheid wilde nemen, konden zo in 2017 en 2018 langere tijd toch blijven bankieren bij ABN Amro.

1.500 ‘ongebruikelijke transacties’

Datzelfde geldt voor verdachte transacties. In 2019 stonden er 20.600 meldingen van mogelijke witwassenoverschrijvingen, langer dan negentig dagen open. Volgens het OM kan daardoor „sprake zijn van ruim 1.500 ongebruikelijke transacties die niet tijdig gemeld werden” bij de FIU, het overheidsmeldpunt voor ongebruikelijke transacties.

Dat ABN Amro het probleem in 2019, na de grote ING-schikking, nog steeds niet onder controle had, wordt de bank door het OM zwaar aangerekend. ABN Amro heeft „in de jaren 2014 tot en met 2020 een naar verwachting groot aantal signalen van witwassen en andere vormen van financieel-economische criminaliteit heeft gemist”. Hoeveel witwasklanten en -transacties daardoor ongezien zijn gepasseerd, is nog onduidelijk.

Met name het bestuur krijgt er flink van langs. Intern werd er al sinds 2015 gewaarschuwd voor de tekortkomingen. Er was sprake „van een cultuur waarbij zaken soms mooier werden voorgedaan dan zij in werkelijkheid waren”. Terwijl naar buiten toe werd gecommuniceerd dat er voldoende geld beschikbaar was om de problemen aan te pakken, werd er intern geen budget voor vrijgemaakt.

Rond die tijd vond ook de beursgang van de bank plaats. De focus lag daardoor „meer op andere zaken [...] dan op bedrijfsprocessen en procedures in verband met onder andere de naleving van de Wwft. Dit ondanks interne en externe signalen dat die naleving tekortschoot.” In het slotwoord stelt het OM dat het „ de geconstateerde gedragingen” beschouwt „als illegale handelingen uitgevoerd door een legale onderneming binnen haar normale bedrijfsvoering”.

Hogere boete

In de schikking die ABN nu heeft getroffen met het OM komt het langdurige karakter van het falende antiwitwasbeleid terug. Het bedrag van 480 miljoen euro bestaat uit twee componenten. Een boete van 300 miljoen euro voor overtreding van de wet. En 180 miljoen euro voor het voordeel dat ABN heeft behaald. Het zijn de personeelskosten die de bank heeft uitgespaard door de onderbemanning van controle-afdelingen.

Lees ook: De huis-tuin-en-keukenklant van ABN was nog niet goed gescreend

Dat bedrag was een stuk hoger dan in de ING-schikking. Die bank schikte in 2018 weliswaar voor 775 miljoen euro met justitie maar daarvan was ‘slechts’ 100 miljoen euro om te compenseren voor het behaalde voordeel. Volgens een bron rond het onderzoek speelt mee dat ABN Amro de controles nog ver na de ING-schikking niet op orde had. In augustus 2019 kreeg de bank van DNB de opdracht de dossiers van 5 miljoen particuliere klanten opnieuw te screenen. Maandag bleek dat er van nog eens „duizenden klanten” afscheid is genomen.

Afgelopen jaren stak de bank 1 miljard euro in de afdelingen die op witwassen moeten controleren. Daar komt komende twee jaar hetzelfde bedrag bij. Inmiddels werken er 3.800 medewerkers aan het screenen van klanten en verdachte transacties - een vijfde van het totale personeelsbestand. Eind 2022 moet de controle volledig op orde zijn.