Op de Krim is water een urgentere zorg dan vrede

Het Zuid-Russische kustplaatsje Taman wekt een verlaten indruk, een gure aprilregen striemt over het strand. Russische toeristen trekken pas in de zomer naar het historische kozakkendorp in de duinen. Ze huren er kamers in de kleine huisjes aan de zanderige straten.

Maar liever vieren Russen hun vakantie aan de overkant van de baai, op de in 2014 door Rusland geannexeerde Krim. Sinds president Poetin voor ruim 3 miljard euro de imposante Krimbrug uit de grond liet stampen, is het Oekraïense schiereiland vanuit Rusland eenvoudig te bereiken. Zeker vanwege de pandemie is het een populaire bestemming voor Russen. Acht miljoen toeristen worden er dit jaar verwacht.

Wie de Zuid-Russische regio Krasnodar afgelopen dagen doorkruiste, zag meer dan verlaten dorpen in afwachting van het toeristenseizoen. Militaire vrachtwagens en treinen met Russische tanks trokken door de regio richting de Krim en noordelijker naar de grens met Oekraïne. Eind maart sloeg Oekraïne internationaal alarm over de verplaatsing van Russische militairen en materieel naar de grens met de Donbas en de Krim. Op sociale media verschenen tientallen foto’s en video’s van militair geschut, dat zich westwaarts bewoog.

Moskou reageerde in eerste instantie afhoudend: de troepenverplaatsing zou een „oefening” zijn, niet bedoeld als bangmakerij. Militaire analisten zagen iets anders: dit was de grootste militaire opbouw sinds het hoogtepunt van de Donbas-oorlog in 2014-2015. En ook de toon vanuit Moskou werd snel scherper: „zij die een oorlog beginnen, zullen Oekraïne vernietigen”, zo haalde minister van Buitenlandse Zaken Sergej Lavrov een oud dreigement van Poetin van stal. Koortsachtig diplomatiek overleg op het hoogste niveau volgde.

Watercrisis

Zo is de Krim, zeven jaar na de internationaal niet erkende annexatie, met een klap terug op de internationale agenda. En hoewel geen van de partijen oorlog zegt te willen, kan het snel misgaan. Terwijl de Russische militaire opbouw rond de Krim de aandacht opeist, spelen onder de oppervlakte andere problemen. Rusland heeft grote moeite het 2,5 miljoen inwoners tellende schiereiland te onderhouden. En dat leidt tot spanningen.

De bewoners van de Krim hebben nu vooral zorgen over het watertekort dat de Krim al jaren teistert.

Een tekort dat niet alleen het schiereiland beheerst, maar ook de moeizame verhoudingen tussen Moskou en Kiev verder onder druk zet.

De 72-jarige Refat woont met zijn vrouw en een paar geiten en koeien aan de rand van het gehucht Lenino, in het oosten van de Krim. Zolang er niet over politiek wordt gepraat, wil hij wel iets vertellen over de situatie. „In de zomer is het moeilijk. Al twee, drie jaar. Dan is er geen water. Dan komen ze water brengen met wagens. We dragen het in emmers, koken en wassen ermee”, vertelt hij. Het meertje naast zijn boerderij is sinds twee jaar opgedroogd.

Lenino ligt aan het Noordelijke Krimkanaal, een 400 kilometer lange waterweg die in de Sovjetjaren vanuit Oekraïne werd aangelegd om de droge en warme Krim te irrigeren. Decennialang betrok het schiereiland zo’n 80 procent van zijn water via het kanaal. Na de annexatie begon Oekraïne met de afsluiting van de sluizen, waarmee een acuut waterprobleem ontstond.

De droogte vormt een bedreiging voor het toerisme en de landbouw, de belangrijkste inkomstenbronnen van de Krim. Terwijl in de Sovjettijd zo’n 400.000 hectare werd verbouwd, is dat volgens deskundigen nu nog geen 20.000 hectare. Lokale autoriteiten spraken deze maand van een „catastrofale situatie”. Het bestuurlijk hoofd van de Krim, Sergej Aksjonov, beschuldigde Kiev eind maart van een „waterblokkade”.

Paar uur water per dag

Ondertussen zet Moskou de militarisering van de regio onverstoorbaar voort. Volgens een OVSE-rapport uit 2020 zijn inmiddels ruim 30.000 Russische militairen op de Krim gestationeerd en 25.000 inwoners zijn gerekruteerd voor het leger. Ook die aanwezigheid legt een zware wissel op de watervoorziening van het schiereiland.

Lees ook: Wat beoogt Poetin met de troepenverplaatsingen in de richting van Oekraïne?

In het dorp Zoeja runt de 45-jarige Jelena een koffiehuis. Jarenlang woonde ze in Italië, maar uit zorg over haar familie keerde ze terug naar de Krim. Veel klanten heeft ze niet, daarom brengt ze haar tijd kletsend door met haar beste vriendin Snezjana, die is getrouwd met een Krimtataar. De vrouwen, van wie de achternamen bekend zijn bij de redactie, vertellen dat het water en geldgebrek hen meer zorgen baren dan een mogelijke militaire escalatie.

Hoewel de waterproblemen in Zoeja beperkt zijn, lezen de twee vriendinnen op sociale media dagelijks berichten vanuit Jalta en Simferopol. In sommige wijken van die steden hebben inwoners nog maar een paar uur per dag water. „De Krim droogt uit. We naderen het moment dat de reservoirs droogvallen. Eigen groente verbouwen levert weinig meer op, net als het houden van vee”, zegt Jelena. Niet dat het onder Oekraïens bestuur veel beter was. „In de jaren negentig zaten we soms maanden zonder water. Mensen moesten met emmers naar hun woning op de vijfde etage klimmen.”

Gevraagd naar de internationale ophef over de militarisering verzuchten de twee: „Waarom bemoeit iedereen zich met ons? Laat de helikopters maar vliegen, wij slapen hier rustig.” Geopolitiek is in Zoeja vooral een digitale werkelijkheid. Ze lezen de alarmerende berichten online, maar merken er in het dagelijks leven weinig van. Wat ze wel merken: de droogte, de enorme prijsstijgingen sinds de annexatie, de werkloosheid en de achterblijvende inkomens en pensioenen.

„Vanuit Rusland komen ze met hun auto’s hierheen, daar hebben ze geld voor benzine. Wij wonen hier, maar wij zien de zee maar zelden. We kunnen de hotels en sanatoria niet betalen”, zegt Snezjana. Het coronabeleid op het schiereiland toont volgens haar waar de prioriteiten liggen. „Tot mei moesten we mondkapjes dragen, maar toen de toeristen kwamen werden de maatregelen opgeheven.”

Kostbare operatie

De inname van de Krim leverde Poetin weliswaar een tijdelijke populariteitsboost op, maar bracht Rusland eveneens loodzware westerse sancties. Zeven jaar na de annexatie blijkt hoe zwaar het onderhoud van de Krim op de Russische begroting drukt. De Russische econoom Sergej Aleksasjenko, oud-vicedirecteur van de Russische Centrale Bank, rekende onlangs uit dat de Krim Rusland sinds 2014 30 miljard euro heeft gekost – zo’n 150 euro per hoofd van de bevolking. „Voorstanders van de annexatie zullen zeggen dat de Krim die 14.000 roebel per persoon in zeven jaar tijd ruimschoots waard is. Maar daar eindigt de rekensom niet”, schreef hij in maart op nieuwssite Echo Moskvy. Volgens Aleksasjenko zou het Russische bruto binnenlands product zonder de Krim en de sancties 20 procent hoger zijn geweest.

De watercrisis voert de financiële druk verder op. Eind vorig jaar lanceerde de Russische regering een waternoodplan van ruim 45 miljard roebel (500 miljoen euro). Het geld is bedoeld om putten te graven, reservoirs aan te leggen en verspilling tegen te gaan. Daarbij wordt in opdracht van president Poetin deze maand begonnen met het boren van zoetwaterbronnen op de bodem van de Azov-zee. Een kostbare operatie, waarvan de resultaten voor de lange termijn onduidelijk zijn. Een heropening van het Krimkanaal zou de problemen in één klap oplossen, maar die optie heeft de Oekraïense regering resoluut uitgesloten.

„De noodsituatie slokt miljarden roebels belastinggeld op, terwijl Rusland er een onmogelijk probleem mee op wil lossen, dat voortvloeit uit de annexatie van het schiereiland in 2014. Poetins Zwarte Zee-juweel lijkt zo steeds meer op een molensteen”, schreef nieuwssite Bloomberg vorige maand.

Het waterprobleem stelt Oekraïne voor een dilemma. Kiev wil de dorstige Krimbewoners graag helpen, maar de problemen die Rusland met de voorziening heeft, komen niet slecht uit. In Oekraïne gingen dit jaar stemmen op om de Krim ‘humanitaire’ hulp te bieden en water te ruilen tegen Russische concessies in de Donbas. Moskou ging er niet op in. „De bezetter is verantwoordelijk voor de burgerbevolking en humanitaire kwesties”, zei de Oekraïense vicepremier Oleksii Reznikov tegen de BBC. „Rusland nam die verantwoordelijkheid op zich toen het ons schiereiland en Sebastopol bezette. Alstublieft.”

Vanaf het verregende strand van Taman is van de Krim niet meer te zien dan de heuvels van Kertsj en de enorme bogen van de nieuwe brug. De uitbaters van het hotel aan het strand maken zich op voor het zomerseizoen. Voor de inwoners hier is geopolitiek een fenomeen waarover in hoofdsteden ver weg wordt besloten.