De Gezondheidsraad weet het beter

Het was een goed en verantwoordelijk advies van de Gezondheidsraad om AstraZeneca niet meer bij mensen onder de 60 jaar te gebruiken. Het vaccin heeft een zeer zeldzame bijwerking (bloedstolsels) die een aantal jonge mensen ernstig ziek maakte en in Nederland zelfs één tragisch sterfgeval veroorzaakte.

Het was een goed en verantwoordelijk advies – op één klein detail na: de context van een acute gezondheidscrisis en vaccinschaarste. Op de dag dat het advies verscheen, vochten bijna 400 mensen jonger dan 65 jaar op de intensive care voor hun leven. Eén sterfgeval als gevolg van een bijwerking van het vaccin is te betreuren, maar afgelopen jaar stierf er elke week wel iemand onder de 60 aan Covid-19 en waren tienduizenden mensen langdurig ziek.

En ja, ik weet dat de Gezondheidsraad niet adviseert om te stoppen met vaccineren, maar een ander vaccin aanbeveelt. En ook dat is een zeer verantwoordelijk advies – tenminste, als de alternatieve vaccins in dit land tegen de randen zouden klotsen en we soepeltjes van de ene op de andere strategie zouden kunnen overstappen. Quod non.

Nu onze regering ook na een jaar Covid nog altijd geen leiding geeft, geen eigen mening lijkt te hebben over vaccinatiestrategie en dit soort adviezen klakkeloos overneemt, betekent het dat clubs als de Gezondheidsraad het beleid dicteren. Daarom is het belangrijk om de ideologische achtergrond van dit soort adviezen te kennen.

In tegenstelling tot wat veel mensen geloven, is gezondheidsadvies namelijk niet louter wetenschappelijk ingestoken. Er is een achterliggende filosofie, een denkwereld, een mens- en wereldbeeld dat prevaleert bij het slag academici dat de Gezondheidsraad over het algemeen bemenst.

Ten eerste is een belangrijke, ongeschreven medische regel dat ziekte en sterfte door toedoen van jouw handelen veel erger is dan ziekte en sterfte door toedoen van jouw afwachten. Dat geldt helemaal voor vaccins. Gezonde mensen mag nooit iets overkomen na vaccineren, dat blijft het dogma. Ook al knelt het steeds meer nu al die gezonde mensen juist door het uitblijven van vaccinatie een groot gezondheidsrisico lopen. Maar dat urgente probleem is niet de verantwoordelijkheid van de Gezondheidsraad, dat begrijpt u toch?

Een illustratie van die achterliggende denkwereld waarin vaccins altijd ultra-veilig moeten zijn, was het interview dat rechtsfilosoof en Gezondheidsraadlid Roland Pierik afgelopen donderdag gaf in radioprogramma Met het Oog op Morgen. Hij benadrukte dat naast het voorkomen van ziekte en sterfte onder jonge mensen, vooral het draagvlak voor vaccineren geen schade mocht oplopen. Bij het schrijven van het advies nam hij mee dat er nooit het idee mocht ontstaan dat vaccins onveilig zijn, omdat jonge ouders dan bijvoorbeeld hun kinderen niet meer laten vaccineren tegen mazelen.

Die vrees is feitenvrij. Eerder leidde bijvoorbeeld aarzeling ten opzichte van de HPV-vaccinaties (tegen baarmoederhalskanker) niet of nauwelijks tot wezenlijke dips in de vaccinatiegraad bij andere vaccins. Het aantal kinderen dat tegen mazelen werd gevaccineerd, daalde ondanks de grote online-antivax-campagnes nooit onder de 93 procent. Mensen zijn niet gek, zo blijkt keer op keer, tegen de verwachting van rechtsfilosofen in.

Vanuit de academische ivoren toren lijkt de gemiddelde Nederlander een willoos, hulpeloos en afhankelijk wezen dat zich laat meeslepen door angst en emotie en verward raakt door nepnieuws. Je kunt er niet op vertrouwen dat zo iemand zelf nadenkt en je mag hem of haar alleen confronteren met hypereenvoudige boodschappen als ‘vaccins zijn veilig, punt uit’. Het is dankzij die structurele onderschatting dat u en ik nog steeds niet zelf een risico-afweging mogen maken. De raad weet het namelijk beter.

Weet u wat ik deze week ook merkte? Hoezeer ik hunker naar koers in dit land. Richting. Iemand die prioriteiten stelt en cruciale beslissingen niet overlaat aan wetenschappelijke adviesraden. Iemand die het als zijn verantwoordelijkheid ziet om zelf een keer aan het roer te staan in deze crisis. Misschien niet alleen een minister, maar ook een premier. Kan er alsjeblieft iemand opstaan om de leiding te nemen?