Deel van verloren Egyptische hoofdstad bij Luxor teruggevonden

Egyptische archeologen hebben op de westoever van de Nijl bij Luxor resten gevonden van de verloren gegane hoofdstad van de grote farao Amenhotep III, die regeerde van 1391 tot 1353 v. Chr. Het is een soort bedrijvenwijk voor werklieden die werkten aan tempels en graven aan die oever van de Nijl. De hoofdstad zelf lag op de oostoever. Deze vondst is bekend gemaakt door de archeoloog en oud-minister van Oudheden Zahi Hawass donderdag in een bericht op Facebook. Deze ‘verloren gouden stad’ werd indertijd verlaten door Amenhotep III's zoon Achnaton, die een nieuwe hoofdstad in Amarna stichtte, 400 km ten noorden van Luxor. Achnatons opvolgers hebben de residentie nog korte tijd opnieuw in gebruik genomen voordat ze de hoofdstad naar Memphis vlakbij Cairo verplaatsten.

In een eerste reactie reageert de egyptoloog Lara Weiss zeer verheugd op de bekendmaking. Zij is conservator Egypte bij het Rijksmuseum van Oudheden in Leiden. „Zeker weten, dit is bijzonder!” Weiss legt uit dat er van gewone gebouwen en dagelijkse bewoning uit het oude Egypte nog altijd weinig is teruggevonden. „We hebben heel veel tempels en graven, omdat die in de woestijn zijn gebouwd. De oude woongebieden liggen onder de huidige steden en die graaf je niet zo makkelijk op. Dat we nu na de eerder gevonden nederzettingen van Amarna, Giza en Deir el-Medina nu ook dit hebben gevonden is fantastisch. Vooral ook omdat we nu met veel meer geavanceerde onderzoekstechnieken kunnen opgraven dan vroeger.”

Bakkerij en keuken

In een opgraving van zeven maanden zijn tot nu toe een grote bakkerij en keuken gevonden (met veel opslagpotten), een huizendistrict dat afgesloten was door een bijzondere golfvormige muur (typerend voor deze periode) met maar één ingang, en een gebied met werkplaatsen. De bakstenen die in die werkplaatsen werden gebakken zijn voorzien van het merkteken (cartouche) van Amenhotep III, zodat de samenhang met zijn oude hoofdstad aan de overkant van de Nijl vrij onomstreden lijkt.

Een video van de opgravingsplaats, door Luxor Times

Weiss benadrukt dat nu dus niet zozeer de hoofdstad zelf is gevonden, maar de woonplaats van allerlei werklieden die aan de westoever van de hoofdstad voor de tempels en graven aan het werk waren. De gebouwen liggen in een nog weinig onderzocht gebied tussen de tempel van Ramses III van Medinet Habu en Amenhotep III's tempel van Memnon, die ongeveer een kilometer uit elkaar liggen. De Egyptische archeologen waren eigenlijk op zoek naar een tempel van Toetanchamon, kleinzoon van Amenhotep III, en zoon van Achnaton.

Sommige muren in het opgegraven gebied zijn drie meter hoog. In de kamers van de huizen lagen veel ‘dagelijkse voorwerpen’, zoals Zahi Hawass het noemt in zijn bekendmaking. Ook werden sieraden en gekleurde potten gevonden, een groot aantal gietvormen voor amuletten, spin- en weef-instrumenten, resten van metaal- en glasbewerking. Onder een van de kamers werden twee begraven runderen gevonden. Er was ook een ongewoon graf van een persoon met uitgestrekte armen en een touw om zijn of haar knieën. Verder werd een pot gevonden met daarin de resten van 10 kilo gedroogd of gekookt vlees, met de uitgebreide inscriptie ‘Jaar 37, vlees voor het derde Heb Sed festival, van het slachthuis van de opslagplaats van Kha, door de slachter Luwy.’ Dat zou betekenen dat dit gebied korte tijd later, in het achtendertigste regeringsjaar van Amenhotep III zou zijn verlaten.

Hervormingen van Achnaton

Lara Weiss: „Deze opgraving kan ons veel informatie opleveren over waarom dit gebied toen verlaten is. Sowieso weten we heel weinig over de overgangstijd naar de regeerperiode van Achnaton, die grote hervormingen doorvoerde.” Het allerinteressantst vindt Weiss de nieuwe gegevens over het dagelijks leven die de opgraving zal opleveren. „Het is zo jammer dat ik nu niet direct naar Egypte kan afreizen! Zelf ben ik benieuwd naar de religie van de gewone mensen. Welke goden vereerden zij? In mijn eigen onderzoek in Deir el-Medina bleek al dat het bij gewone mensen vooral draait om voorouderverering en het voortbestaan van de familie, zodat voor eeuwig de offers aan de voorouders gegarandeerd waren. Ik ben heel benieuwd of we hier ook zoiets kunnen zien.”

De komende jaren zullen er nog opgravingen zijn naar deze gebouwen uit de tijd van Amenhotep III. Of in de woorden van Zahi Hawass, die eerder deze maand nog benoemd werd tot toerisme-ambassadeur door de VN-organisatie voor het toerisme UNWTO: „Er wordt aan gewerkt en de missie verwacht onaangetaste graven te vinden die gevuld zullen zijn met schatten.”

Correctie (14 april 2021). Aanvankelijk werd in dit artikel gesproken van een ‘zigzagmuur’, maar die benaming is veranderd in ‘golfvormige’ muur. De term zigzagmuur suggereert scherpe hoeken, maar dat is hier niet het geval.