Niet Rotterdam: 30 meter boven NAP

In een klein bos in Noord-Limburg, bereikbaar via een hobbelig zandpaadje vanaf de provinciale weg, staat ineens een straatnaambordje: ‘Niet Rotterdam’.

Deze plek aan de Maas, op een half uurtje fietsen vanaf Roermond, kochten Dorine Baars en haar man Jonas Martens in 2020. Ze hebben de grond aan alle Rotterdammers geschonken als een soort klimaatbestendige kolonie – dertig meter boven NAP.

Twee jaar geleden begonnen ze hun bedrijf Verveeld & Verward, voor kunst met impact in de openbare ruimte. Van de gemeente Rotterdam en de Internationale Architectuur Biennale Rotterdam (IABR) kregen zij en drie andere bureaus de opdracht een toekomstvisie te ontwikkelen voor de stad in het jaar 2060. Baars: „Met als belangrijkste vraag: hoe gaan we om met klimaatverandering?”

Niet in de la verdwijnen

In plaats van alleen een maquette te leveren, „wilden we iets van waarde creëren”, vertelt Baars. „Iets dat blijvend is of groeit en niet zomaar in de la verdwijnt.” Martens: „Activistisch kunstenaarschap noemen we dat.”

Voor ongeveer 13.000 euro kochten ze de lap grond van 5.300 vierkante meter in de gemeente Beesel van een grondhandelaar. Het perceel bestaat uit een driehoekig stuk bosgrond, dat grenst aan een bospad en twee akkers.

Lees de reportage Ontwerpen voor een betere wereld moet groots en gezamenlijk

Martens: „Er zit een bestemmingsplan op, maar dat biedt wel ruimte voor allerlei activiteiten. Van natural architecture [passend in de natuur] tot kunst, workshops of kamperen. Door bus-excursies hierheen te organiseren, kunnen we het gesprek op gang helpen over wat er in de stad zou moeten gebeuren. Ik vergelijk het vaak met het perspectief vanaf de maan. Als je de aarde van die afstand bekijkt, besef je pas hoe kwetsbaar ze is. Wij hopen dat we met deze plek in Limburg die afstand voor reflectie tot Rotterdam kunnen bieden.”

Door zelf te reflecteren over klimaatverandering en ‘Niet Rotterdam’ kwamen Baars en Martens op het thema ongelijkheid uit. Baars: „We bedachten wat de grootste klimaatproblemen zullen worden en hoe je daarop als individu kunt anticiperen. Dan stuit je al snel op ongelijkheid en onrechtvaardigheid, omdat veel mensen dat in hun persoonlijke situatie niet gemakkelijk kunnen.”

Martens: „Een gemiddeld huis verduurzamen kost tussen de 20.000 en 60.000 euro. Een groot deel van Rotterdammers heeft niet eens een eigen woning. Daar komt nog bij dat de armere gebieden van Rotterdam straks het meeste last kunnen krijgen van klimaatverandering. Ze liggen het laagst, het zijn kleine huisjes. Waar moeten die mensen straks heen als het zeewater stijgt, hun huis verzakt of het te heet wordt?”

Zo kwamen ze uit op het onderwerp ‘grond’. Martens: „Grond is nu vaak van projectontwikkelaars en zij beslissen wat ermee gebeurt. Je moet maar hopen dat ze goede intenties hebben. Veel bewoners of gebruikers van de grond hebben zo zelf geen zeggenschap over hun huis, woonomgeving of het perspectief voor het gebied over tien jaar.”

Grond ‘terugkopen’

Het doel werd daarom grond ‘terug te kopen’, en deze op een gelijkwaardige, duurzame manier in te richten. Ze willen niet wég uit Rotterdam, benadrukt Martens. „Het liefst zouden we dit ín Rotterdam doen, maar we wilden ook een voelbare metafoor hebben. Deze grond ligt aan het verlengde van de Maas en als er niks verandert is de nieuwe watergrens hier niet ver vandaan. Dat is bizar, als je bedenkt dat Rotterdam twee uur rijden is. Half Nederland ligt straks onder water. Dat is de urgentie die we voelbaar willen maken.”

Lees de reportage Voor de stadsverwarming in Bospolder-Tussendijken moest eerst vertrouwen groeien

Ze bedachten een democratisch model, met een morele onderlegger. Martens: „Elke Rotterdammer die dat wil kan gratis aandeelhouder zijn, dus iedereen heeft een espressokopje grond. Samen beslissen we wat ermee gebeurt, mits het voldoet aan vier grondbeginselen: duurzaam, sociaal inclusief, dier- en mensvriendelijk en wetenschappelijk onderbouwd.”

Heel kwetsbaar

Het doel is een intrinsieke systeemverandering in Rotterdam. Baars: „We zien dat er te weinig gebeurt. Terwijl juist Rotterdam heel kwetsbaar is. Niet alleen de ongelijkheid is daar het grootst, van de steden in de Randstad liggen wij ook relatief laag. De Kralingseveer zakt bijvoorbeeld zo snel weg, dat je er al bijna niks meer aan kunt doen. Hoe ga je daar als gemeente, bewoners, eigenaren, projectontwikkelaars mee om?”

Ondertussen mag in ‘Niet Rotterdam’ alles gebeuren, mits het aan de basisregels voldoet. Martens: „Of dat nu een school of een stripclub is.”

Lachend: „Maar dat laatste mag ik eigenlijk niet zeggen van Dorine.”

Baars zucht. „Heel de tijd dit voorbeeld.”

Martens sputtert tegen dat hij wil aangeven dat er ruimte is voor alle extremen van de maatschappij. Zijn vrouw twijfelt echter of een stripclub ooit sociaal inclusief kan zijn. Martens: „Dat zal dan wetenschappelijk aangetoond moeten worden.”

Zelfs als er niks gebeurt op Niet Rotterdam stijgt de prijs van de grond momenteel. „Zo creëren we waarde voor alle Rotterdammers. En als die actief willen investeren, en allemaal een tientje inleveren, heb je een paar miljoen en kun je serieuze stukken grond kopen, of bestaande plekken ontwikkelen volgens de grondbeginselen, in Rotterdam.”