RIVM: maak ongezond eten duurder en gezond eten goedkoper

Een suikertaks, afschaffen van de btw op gezonde voeding, duurdere alcohol. Om dichter bij de doelen voor een gezondere bevolking te komen, zou gezond goedkoper en ongezond duurder moeten worden. Dat stellen 44 experts in een RIVM-onderzoek dat dinsdagavond naar buiten kwam.

Alcoholgebruik en overgewicht worden het effectiefst aangepakt met maatregelen die fors ingrijpen in de beschikbaarheid en toegankelijkheid van drank en ongezonde voeding, valt op te maken uit het RIVM-onderzoek, dat tot stand kwam op verzoek van demissionair staatssecretaris Paul Blokhuis (CU) van Volksgezondheid.

In het Nationaal Preventieakkoord, dat Blokhuis eind 2018 sloot met zeventig sociale partners, zoals producenten en gezondheidsorganisaties, bleef het voornamelijk bij vrijblijvende afspraken die een gezonde leefstijl moeten aanmoedigen. Alleen voor roken, waarover de tabaksindustrie niet mee onderhandelde, kwamen stevige maatregelen zoals minder verkooppunten en hogere prijzen voor tabak.

Lees meer over het Preventieakkoord: vrijwillig afzien van je biertje en je broodje kroket

De ambities van het akkoord zijn wél fors: in 2040 zou nog maar 38 procent van de volwassenen te zwaar mogen zijn (dat is nu de helft), het aantal problematische drinkers moet dalen van 9 naar 5 procent en geen enkele jongere of zwangere vrouw zou nog roken. Dat die doelen met het akkoord niet gehaald worden, had het RIVM al berekend voordat de handtekeningen gezet waren.

Door corona zijn veel afspraken nog niet van de grond gekomen. Terwijl de noodzaak voor een gezondere bevolking, zo zei Blokhuis vorig jaar, alleen maar sterker is geworden nu is gebleken dat op de IC’s veel Covid-19-patiënten met leefstijlgerelateerde klachten terechtkomen.

Ranglijst

Het RIVM somt tientallen maatregelen op waarmee de doelen toch in zicht kunnen komen. Die ingrepen zijn niet nieuw, wel is voor het eerst door zo veel wetenschappers en deskundigen van gezondheidsorganisaties een ranglijst gemaakt. De lijst is aangevuld en vergeleken met internationaal onderzoek en aanbevelingen van onder meer de Wereldgezondheidsorganisatie.

Zo zou om overgewicht aan te pakken de btw moeten worden afgeschaft op producten uit de Schijf van Vijf. Er zouden minder verkooppunten voor fastfood moeten komen. Ook een suikertaks, waardoor bijvoorbeeld frisdrank met suiker duurder wordt, scoort hoog – een maatregel die zich in het Verenigd Koninkrijk al heeft bewezen.

Om alcoholgebruik terug te dringen, staan in de toptien van de experts: minimumprijzen voor alcohol, accijnsverhoging, een verbod op contact tussen brouwers en studenten- en sportverenigingen, om bijvoorbeeld korting op grootverbruik te stoppen, en verkoop alleen bij slijterijen.

De meeste doelen voor roken zijn met de huidige maatregelen wel bereikbaar. Maar het aantal jongere rokers kan verder dalen als de belasting op sigaretten nog verder omhooggaat en als jongeren geen tabak meer mogen kopen.

Het is belangrijk dat maatregelen „ambitieus” zijn, volgens de experts, omdat hiermee het belang ervan wordt onderstreept. De experts vinden dat een grotere verantwoordelijkheid bij de industrie moet worden gelegd, in plaats van bij de consument die nu zelf gezond moet kiezen in een ongezonde omgeving. Zo moeten wettelijke normen producenten dwingen afspraken na te komen voor minder suiker, zout en vet in producten.

Het RIVM heeft niet berekend hoeveel gezonder de maatregelen Nederland kunnen maken, en of de doelen hiermee worden gehaald. Ook is niet onderzocht of ze financieel, juridisch en praktisch haalbaar zijn en of er genoeg steun voor is. Partijen aan de linkerkant, inclusief D66, zijn bijvoorbeeld voorstander van een suikertaks, maar VVD en CDA waren tot nu toe tegen. De VVD vindt verboden, hogere prijzen of minder verkooppunten veelal betuttelend. Burgers moeten vrij zijn om zelf te kiezen, aldus de partijen ter rechterzijde.

Hoge zorgkosten

Intussen luiden gezondheidsorganisaties geregeld de noodklok: roken, drinken en overgewicht veroorzaken de meeste ziekte in Nederland, met 9 miljard euro aan zorgkosten en zo’n 35.000 doden per jaar. De grote steden pleitten onlangs nog voor regels waarmee ze fastfoodketens kunnen tegenhouden, vooral in armere buurten, waar de bevolking gemiddeld ongezonder is.

Lees ook: Gemeenten willen fastfood met regels kunnen weren

Staatssecretaris Blokhuis zegt in een reactie dat hij „wel even moet wennen aan sommige voorstellen, zoals het weghalen van alcohol uit de supermarkt”. Desalniettemin zou hij een aantal maatregelen graag ingevoerd zien worden. „Een pakje sigaretten mag fors duurder worden dan 10 euro – elke euro erbij houdt meer jongeren van het roken. En het is goed als er een minimumprijs voor alcohol komt, zodat een einde komt aan de absurde situatie dat een halve liter bier goedkoper kan zijn dan water of frisdrank.” Verder is Blokhuis voor een lagere btw op groente en fruit. „En een suikertaks is tot nu toe niet gelukt, maar ik denk dat de vraag ernaar alleen maar prominenter wordt.”

Ook een kabinet zonder ChristenUnie zal nieuwe maatregelen nemen, denkt Blokhuis. „Mede door corona is daar steeds meer steun voor. We zaten in een boemeltje, dat werd met het preventieakkoord een sneltrein en het zou een TGV moeten worden.”