Coosje Wijzenbeek: „Zeg eens zelf: hoe klonk dat?”

De getallen zijn duizelingwekkend. Zestig jaar lang gaf ze les. Ongeveer een kwart van de Nederlandse violisten was ooit haar leerling. In haar woonplaats Hilversum is donderdag de vioolpedagoog Coosje Wijzenbeek onverwachts overleden. Ze werd 72 jaar.

Wijzenbeek stamt uit een muziekfamilie. Haar moeder gaf óók vioolles. Broer Maurits (1952-2019) was altviolist, nichtjes Nadia, Sarah, Mirjam en Judith speelden ook allemaal een strijkinstrument. Coosje begon zelf als violiste. Ze studeerde bij Frits Knol (Utrecht) en Davina van Wely (Amsterdam), speelde vedel in oudemuziekensemble Studio Laren en zat een jaar in het Radio Filharmonisch Orkest. Maar al die verkenningen van eigen kunnen, maakten vooral duidelijk dat haar eigen grote talent lag in het lesgeven, waarmee ze al als 12-jarige uit pure liefhebberij was begonnen.

Lees ook deze reportage over de muziekfamilie Wijzenbeek

Individuele aanpak

Toen de keuze eenmaal was gemaakt, volgde ze haar weg met kenmerkende onverzettelijkheid. Wijzenbeek was naar eigen zeggen iemand van „alles of niets”, lesgeven werd haar alles. Ze doceerde een tijdlang methodiek aan het conservatorium van Amsterdam maar legde zich uiteindelijk toe op het ontwikkelen van jong toptalent. Wie ging voor lessen „bij Coosje” maakte in feite al op de kleuterleeftijd (of nog vroeger) de keuze voor een leven als professioneel violist. Wijzenbeek stelde professionele eisen aan haar leerlingen. Je studeerde goed en veel, óf je koos een andere leraar. Leerlingen werkten met Wijzenbeek aan hun ontwikkeling als solo-instrumentalist, daarnaast speelden ze allen in strijkkwartetten of andere kleine ensemble-verbanden en leerden ze orkestspel in Wijzenbeeks eigen strijkorkest The Fancy Fiddlers.

De methode Wijzenbeek was extreem succesvol – met een imposante, lange line-up aan oud-studenten als klinkend bewijs. Janine Jansen studeerde bij haar, de zussen Rosanne en Julia Philippens, Noa Wildschut, Carla Leurs, Hebe Mensinga, Amarins Wierdsma, Rosa Arnold (Ragazze Quartet/Via Berlin) en Francien Schatborn – onder heel veel anderen.

Bekijk hier de documentaire ‘Noa 11’ waarin violiste Noa Wildschut les heeft van Coosje Wijzenbeek:

De kracht van Wijzenbeek was dat je haar leerlingen niet aan één speelstijl kunt herkennen, omdat ze hen geen in ijzer gegoten visie oplegde, maar uitging van het individu, en van de overtuiging dat goed spelen samenhangt met flexibiliteit.

Inhoudelijk was haar aanpak per leerling anders. Wie is dit kind? Hoe krijg ik eruit wat erin zit? Soms school er meer in een leerling dan ze aanvankelijk voorzag, soms was het minder, zei ze zelf. Maar een constante was de strenge maar liefdevolle toewijding die ze zelf tijdens het ontwikkelingsproces opbracht, en die ze net zo hard van haar leerlingen terugeiste: de viool als middelpunt van het universum. In de fraaie radio-documentaire De klas van Coosje (2011) reageert ze nuchter op de vraag of ze niet erg streng was, soms. Streng, wat heet streng? „Als je viool als hobby doet, dan niet bij mij.”

Gedrevenheid

Haar gedrevenheid kwam niet voort uit de verwachting dat al haar leerlingen uiteindelijk ook echt beroepsviolist zouden worden. Maar ze wist: wie dat wél wil, kan maar beter jong aan discipline en een strenge, zelfkritische studeerhouding gewend zijn. Niet doorspelen, maar luisteren naar jezelf en analyseren wat er beter kan. Studéren. „Zeg eens zelf: hoe klonk dat?”

Wijzenbeek gaf wereldwijd masterclasses en zat in diverse jury’s. In 2013 werd ze Ridder in de Orde van de Nederlandse Leeuw. De afgelopen maanden kampte ze met gezondheidsproblemen, maar ze gaf nog wel les tot en met vorige week. Voor deze week had ze haar lessen afgezegd, omdat ze zich niet zo lekker voelde.

Ze geldt als de „moeder” van tientallen Nederlandse violisten. De donderdag overleden vioolpedagoog Coosje Wijzenbeek, zestig jaar lang actief, eiste van zichzelf en van haar leerlingen compromisloze toewijding en scherpe zelfkritiek.