Wat is dat, nepnieuws?

De school moet dicht omdat een leerling het coronavirus heeft opgelopen. Alle kinderen krijgen vrij!

Dat lazen de leerlingen van het het Kennemer College in Heemskerk vorig jaar over hun school, in een bericht van RTL Nieuws dat werd rondgestuurd. Leuk? Nou, niet echt. Want het verhaal bleek helemaal niet waar. Iemand had een nepbericht gemaakt dat precies leek op een RTL-bericht. De hele dag was de school druk met kinderen laten weten dat ze wél naar school moesten.

Aan het begin van de coronacrisis kregen meer scholen in Nederland te maken met nepberichten over schoolsluitingen. Op scholen in Friesland, Nijmegen, Elburg en Amsterdam gingen zulke verzonnen verhalen rond. Vaak had iemand een artikel van een nieuwssite nagemaakt met een computerprogramma en dat rondgestuurd via Snapchat of WhatsApp. Nepnieuws!

Slimme leerlingen keken op zo’n nieuwssite of het bericht daar ook te vinden was. Anderen keken op de website van de school. Wie dacht een lekker dagje vrij te krijgen, kwam bedrogen uit.

Waarom maken mensen nepnieuws?

Mensen hebben allerlei redenen om nepnieuws te maken. Ze willen bijvoorbeeld meer macht. In 2016 ging de presidentsverkiezing in Amerika tussen Hillary Clinton en Donald Trump. Rusland heeft toen nepberichten over Hillary Clinton verspreid, omdat de Russische president Poetin wilde dat Trump aan de macht zou komen.

Ook geld verdienen kan een reden zijn. Zo zijn er sites die bijna alleen maar verzonnen of zwaar overdreven berichten plaatsen. Die zijn vaak lekker sensationeel: ‘Monster gespot in Loch Ness!’, ‘Justin Bieber wil predikant in de kerk worden!’ Omdat de berichten zo spannend klinken, hopen de makers dat er veel mensen via sociale media op hun artikelen klikken. Hoe meer mensen naar hun sites komen, hoe meer geld ze verdienen met advertenties.

Dat zijn nog niet eens alle redenen die mensen kunnen hebben om nepnieuws of overdreven berichten de wereld in te slingeren. Sommige mensen doen het om anderen te pesten, of voor de grap. Het komt ook nog voor dat mensen zich gewoon vergissen. Dan dénken ze iets gezien te hebben, of begrijpen ze het verkeerd. Foutje, bedankt!

Hoe herken je het?

Check de bron! Haal het bericht door een zoekmachine voor je het gelooft. Is het ook te vinden op een bekende nieuwssite, zoals die van het Jeugdjournaal, Kidsweek of bijvoorbeeld van grote kranten? Dan is het meestal te vertrouwen. En wist je al dat je ook foto’s in de zoekmachine kunt gooien? Zo zie je waar ze vandaan komen.

Vraag je af: waarom vertelt iemand dit? Lees meer daarover bij: ‘Waarom maken mensen nepnieuws?’

Hoe is het onderzocht? Het maakt nogal uit of er voor een onderzoek drie of drie miljóén mensen zijn getest. Hoe meer mensen, hoe groter de kans dat een uitslag klopt.

Lees niet alleen de titel. Die is vaak spannend, zodat jij erop klikt. Let extra op als je van zo’n titel bijna van je stoel valt van verbazing. Dan is de kans groot dat je genept wordt. Pas als je het hele stuk leest, weet je hoe het zit.

Lees ook: Als je genoeg hebt geleerd over nepnieuws, doe dan de quiz!

Je weet niet wat je ziet

Deze quiz gaat vooral over teksten die je op het verkeerde been zetten. Maar het gebeurt ook met beelden. Bijvoorbeeld als er bij een bericht ineens foto’s of video’s staan die eigenlijk horen bij ander nieuws. Zoals in 2018, toen twaalf Thaise voetbaljongens vastzaten in een grot. Op sociale media dook allerlei beeld op van reddingsacties. Dit is het bewijs dat de jongens vrij zijn! Toch niet, want het beeld was van andere reddingsacties. Goed om te weten: uiteindelijk kwamen alle jongens vrij.

Je kunt op nog een andere manier bedrogen worden met een filmpje. Misschien hoorde je al eens over deep fakes: video’s waarin je iemand iets heel anders kunt laten zeggen, of zelfs een heel ander gezicht kunt geven. Zo kun je ineens de koningin van Engeland een TikTok-dansje laten doen.

Oppassen geblazen!

Nepnieuws kan ook hartstikke gevaarlijk zijn. In Amerika ging iemand met een wapen een pizzarestaurant in, omdat hij op internet had gelezen dat daar kinderen werden vastgehouden. Daar bleek niets van waar. Er gaan ook veel nepverhalen over het coronavirus rond. Dat het virus niet zou bestaan bijvoorbeeld. Of dat er gif in het vaccin zit. Door zulke verhalen kunnen mensen besluiten zich niet te laten vaccineren. Dan kunnen ze het virus dus nog oplopen en het ook doorgeven aan andere mensen die geen vaccin hebben gehad.

Hoe werkt nieuws maken eigenlijk?

Het zijn net mensen, heet een beroemd boek over de journalistiek. En omdat journalisten mensen zijn, maken ze ook weleens een foutje. Als dat achteraf blijkt, dan verbeteren ze hun tekst en melden ze dat er iets in stond dat niet klopte.

Om zulke foutjes te voorkomen, controleren journalisten alles wat ze opschrijven. Zodat ze zeker weten dat het klopt. De meeste nieuwsorganisaties hebben de regel dat hun journalisten alleen informatie overnemen van betrouwbare bronnen. Denk aan wetenschappers of teksten van deskundigen. Zo zorgen journalisten ervoor dat ze hun taak goed uitvoeren: achterhalen hoe iets zit.

Geintje, joh!

Het is niet altijd erg als iets niet waar is. Soms is het als grap bedoeld en goed te herkennen als een geintje. Zo ken je misschien wel de neppe nieuwswebsite De Speld of de video’s van Lucky TV. Zij maken er geen geheim van dat wat je leest niet waar is. Het heet dan geen nepnieuws, maar satire.