Onderzoeksrapport zeer kritisch over bedrijfscultuur op Koninklijke Academie

Als „een schok”. Zo ervaart de Raad van Toezicht van de Koninklijke Academie van Beeldende Kunsten (KABK) in Den Haag de resultaten van het onderzoek dat bureau Bezemer & Schubad dinsdag presenteert over de bedrijfscultuur en sociale veiligheid op de academie. De conclusies in het zeer kritische rapport zijn „volstrekt nieuw” voor de Raad, aldus Harro Knijff, voorzitter van de RvT. Ook de felle kritiek in het rapport op directeur Marieke Schoenmakers is nieuw – eerdere evaluaties zijn volgens Knijff altijd positief geweest.

Knijff, tevens advocaat en partner bij kantoor De Brauw Blackstone Westbroek, ziet zelf geen aanleiding in het rapport om op te stappen. „We hebben bij de eerste signalen onmiddellijk onze rol genomen. Ik ga actie ondernemen. Grensoverschrijdend gedrag wordt niet geaccepteerd.”

Die eerste actie is dat Marieke Schoenmakers (1966), die vanaf 2014 directeur is, met onmiddellijke ingang haar functie neerlegt. Henk van der Meulen, directeur van het Koninklijk Conservatorium in Den Haag, neemt voorlopig Schoenmakers’ taken over. De RvT gaat op zoek naar een interim-directeur.

Afstandelijk

Uit het rapport van Bezemer & Schubad wordt Schoenmakers’ leidinggeven gekenmerkt als „afstandelijk”. Respondenten ervaren „te geringe verbondenheid in visie, in omgang met elkaar, in ideeën over goed onderwijs, didactische aanpak, in professionaliteit en in samenwerking”. Schoenmakers zou geen „wij-gevoel” hebben gecreëerd op de academie, waardoor er een onveilig bedrijfsklimaat ontstond. Onder Schoenmakers’ leiding groeide het aantal kwetsbare contractanten, afdelingshoofden regeerden hun „eilandjes”, „als koninkrijken” en „meedenkende docenten” werden terzijde geschoven. De didactische kwaliteiten van de docenten is volgens het onderzoek vaak „onder de maat”. In opleiding wordt niet geïnvesteerd.

Lees ook: Een spoor van geweld.

Aanleiding voor het onderzoek van Bezemer & Schubad, waarvoor ze 168 mensen spraken, is een publicatie in NRC, eind oktober 2020, over het wangedrag van een oud-student op school. De oud-student, die later een glanzende carrière in de kunst maakte, werd in NRC door meerdere vrouwen en mannen beschuldigd van verkrachting, aanranding, geweldpleging, intimidatie en/of stalking. De man verbleef tussen 2008 en 2013 op de KABK. Op school vertoonde hij volgens tientallen verklaringen ernstig grensoverschrijdend gedrag, vaak met medeweten van docenten. Hij hield er feestjes met veel drugs en drank, intimideerde medestudenten, vernielde kunstwerken van anderen en werd beschuldigd van diefstal. Dit bad boy-gedrag werd, zo zeiden oud-studiegenoten in NRC, verheerlijkt door sommige docenten op de academie: het zou typerend zijn voor een ware kunstenaar.

Het Bezemer & Schubad-rapport refereert slechts kort aan de periode dat de oud-student op de KABK rondliep. „De situatie nu is aanzienlijk minder extreem dan beschreven in het NRC-artikel”, schrijven de onderzoekers. „Maar resten van deze cultuur zijn nog waarneembaar.” Die ‘resten’ zijn volgens de onderzoekers onder andere zichtbaar in de vrijheid die docenten krijgen van directie en afdelingshoofden: ze zijn „kunstenaars” die niet in hun artistieke vrijheid „willen worden gecensureerd”.

Daarnaast gaan lessen en beoordelingen „soms” gepaard met „beschadigende, demotiverende opmerkingen met soms een discriminatoire bejegening. „Het afbreken en weer opbouwen (van studenten, red.), een sterk achterhaald didactisch principe, blijkt nog steeds te bestaan”, aldus de onderzoekers. Voor „stevige Me Too verwijten”, zoals in het geval van de oud-student, is volgens de onderzoekers nu „geen grondslag in de feiten” gevonden. Wel zijn er klachten gemeld over seksistisch, soms racistisch en intimiderend gedrag van docenten tijdens en na lessen en beoordelingen. Een „professionele houding” van de staf, „met de daarbij behorende afstand” tot studenten is volgens de onderzoekers niet sterk ontwikkeld op de KABK.

Lees ook: Directeur Arno van Roosmalen weg bij kunstinstelling Stroom

Na de publicatie in NRC barstte er een storm van verontwaardiging los onder studenten van de KABK. Schoenmakers stelde één coördinator Fine Arts, bij wie volgens verklaringen in NRC de grens vervaagde tussen werk en privé, op non-actief. Een docent beeldhouwen, die op het Instagramplatform CalloutDutchArtInstitutions werd beschuldigd van seksisme, werd eveneens geschorst. Volgens toezichthouder Harro Knijff blijven de docenten thuis, totdat de volgende directie een beslissing over hen neemt.

In het rapport van Bezemer & Schubad wordt niet op de oud-student en de twee docenten ingegaan. Dat is bewust, aldus Knijff. Hij noemt het rapport „een inventariserend onderzoek naar de cultuur van nu en niet gericht op de personen”. Mogelijk vraagt de raad van toezicht nog een aanvullend onderzoek naar de docenten in kwestie.

Onder leiding van Schoenmakers, zo ervaren veel respondenten in het onderzoek, was niet langer de student de belangrijkste, maar „zaken als reputatie en het binnenhalen van internationals”, dat onder haar bewind tot 65 procent steeg. Een ander vaak gehoorde kritiek is het grote aantal piepkleine contracten dat onder Schoenmakers’ leiding is afgesloten. Het is de vraag, schrijft Bezemer & Schubad, „of het ethisch is om op deze wijze met medewerkers om te gaan en hen soms wel negen jaar geen enkele zekerheid te bieden.” Door de constructie blijft de „veelal niet diverse vaste kern een zware stempel drukken op het onderwijs. Vernieuwing blijft uit.” Schoenmakers is zelf, zo blijkt uit het meest recente jaarverslag over 2019, met een salaris van ruim 153 duizend euro een van de best betaalde academiedirecteuren in Nederland.

Open brief

Die kritiek over de verzakelijking van de school herhaalt zich nu rond de publicatie van het rapport. Bijna 500 studenten en docenten boden maandagavond aan de raad van toezicht een open brief aan, waarin ze kritiek uiten op de inhuur van het peperdure lobby- en pr-bureau Hill & Knowlton rond de publicatie. De ondertekenaars wijzen erop dat Hill & Knowlton onder zijn klanten de farmaceutische en de tabaksindustrie telt, in het verleden tegen abortus in de VS lobbyde en desinformatie verspreidde in de aanloop naar de Golfoorlog. De stafleden en studenten roepen in de brief, in het bezit van NRC, op tot het ontslaan van dit lobbykantoor vanwege diens „dubieuze ethiek”. Wat kost dat kantoor ons, willen de briefschrijvers weten, en wat doet het eigenlijk voor ons instituut?

Marieke Schoenmakers was niet bereikbaar voor commentaar.