Frick Madison brengt klassieke meesterwerken intiem samen in Breuers betonkolos

Het plafond bestaat uit betonnen cilinderblokken, van hetzelfde grijs als de voorgevel van het gebouw. Ook de wanden zijn grijs, hoewel per ruimte in verschillende tinten. Natuurlijk licht is er schaars, de verlichting sober. Niet bepaald een omgeving waarin je Bellini’s, Rembrandts en Vermeers verwacht. Toch zal hier de komende twee jaar het leeuwendeel van de Frick Collectie te zien zijn: 104 Europese schilderijen, aangevuld met beeldhouwwerken en keramiek, uit de Renaissance en de periode vlak daarna. Voor de gelegenheid is het door Marcel Breuer ontworpen museumgebouw aan Madison Avenue in Manhattan, voorheen in gebruik als het Whitney Museum en later het Met Breuer, omgedoopt tot ‘Frick Madison’.

De Frick Collectie huist normaliter in een door staalmagnaat Henry Frick (1849-1919) gebouwde stadsvilla aan Fifth Avenue, aangekleed met marmer en mahoniehout, afgewerkt met damask, fluweel en klatergoud. Beroemde werken van kunstenaars als El Greco en John Constable hangen er aan kleurrijke, warme wanden, soms boven een schoorsteenmantel of antiek dressoir. Elke ruimte is gevuld met luxueus meubilair, vazen, beelden en uitgestald zilverwerk en porselein, aan elke wand hangen meerdere schilderijen en plakkaten, op uiteenlopende hoogten. In het Frick Madison hangt een Velázquez eenzaam aan een grote lichtgrijze wand. De droevige blik van de Spaanse koning Philips IV is onontkoombaar.

Lees ook: De dure smaak van miljonair Frick

Betonkolos

Niet alleen vanwege de totaal andere omgeving is de huidige expositie in het Frick Madison uniek. In Breuers betonkolos worden alle kunstwerken op ooghoogte getoond, zonder barrières die de bezoeker op afstand houden. Je loopt er zo op een zelfportret van Rembrandt af om van dichtbij de details en schildertechniek te bestuderen. Het gaat er sowieso louter om het kijken zelf, want de gebruikelijke teksten over de kunstenaar en diens werk zijn bewust weggelaten.

Kortom, in het Frick Madison staan de werken op zichzelf. Dat vergt een heel andere manier van cureren dan in de bonte Frick-villa, waar de kunstwerken onderdeel uitmaakten van de huiselijke omgeving. Dat hebben de Frick-curatoren opgelost door de collectie simpelweg te verdelen naar land van herkomst. Op de eerste verdieping hangen de Hollandse en Vlaamse Meesters, op de tweede Italiaanse en Spaanse schilderijen (en Indiase tapijten en Chinees porselein), de derde verdieping is voor Engeland en Frankrijk.

Een tour door het Frick Madison krijgt daardoor iets educatiefs – een les kunstgeschiedenis, maar ook een doorkijk naar hoe het dagelijkse leven er in de respectievelijke landen moet hebben uitgezien. De blozende Hollandse koppen boven goedgevulde buiken in de Frans Hals-portretten herinneren bijvoorbeeld aan de rijkdom van de patriciërs tijdens de Gouden Eeuw. Bij de landschappen van Meindert Hobbema denk je: ah, zo moet een dorp er destijds uit hebben gezien – modderige kronkelweggetjes, bouwvallige huizen, donkere wolken die een onzekere toekomst suggereren.

De minimalistische omgeving van het Frick Madison leidt sowieso tot een intimiteit met al deze klassieke meesterwerken die je wellicht niet in de Frick-villa zou hebben gehad. De verdiepingen in het Breuer-gebouw zijn verdeeld in halfopen, rechthoekig ruimtes, waarvan de kleinere als nissen aanvoelen. Hang daarin bijvoorbeeld drie schilderijen van Johannes Vermeer, en niets anders, en je denkt de mensen erin haast te kennen. De enorme doeken van Anthony van Dyck, die ook een eigen galerie kreeg, wekken daarentegen ontzag op – wat ongetwijfeld de bedoeling was van de edellieden die hem destijds betaalden voor zijn diensten.

Katholieke sfeer

Op de tweede verdieping, bij de Spanjaarden en Italianen, voelt de sfeer warmer aan. Katholieker ook, met dank aan de thematiek. Piero della Francesca’s Johannes de evangelist leest er staande de bijbel. Wat bijblijft, zijn ’s mans blote voeten die onder zijn rijkelijk geborduurde gewaad uitsteken. Iets verderop hangt het klapstuk van de expositie, zeg maar de Mona Lisa van de Frick Collection: Bellini’s Sint Franciscus in de woestijn. Dat hangt in de Frick-villa doorgaans in de bibliotheek. Hier hangt het, uiteraard op ooghoogte, in een anderszins lege ruimte, schamel belicht door een minuscuul raampje dat Breuer er in de jaren zestig bedacht heeft.

Het groeperen van schilderijen van een enkele kunstenaar werkt echter niet altijd. Zo maakte François Boucher ooit vijf werken in opdracht van Madame de Pompadour, maîtresse van de Franse koning Lodewijk XV, die bedoeld waren om boven verschillende deuren te hangen. Als vijftallige eenheid doen ze met hun bijzondere vormen en kartelige lijsten echter denken aan uitvergrote postzegels die op een muur geplakt zijn.

Lees ook: Ode aan de veerkracht van de zwarte cultuur

De prachtige levendige schilderijen van onder meer John Constable en J.M.W. Turner op dezelfde verdieping doen een dergelijk smetje snel vergeten. Dat geldt helemaal voor de vierdelige serie The progress of love van Jean-Honoré Fragonard, tezamen een soort grafische roman avant la lettre over de vier stadia in de liefde. Fragonard maakte de sensuele reeks in opdracht van een andere maîtresse van Lodewijk XV, Madame du Barry, die ze in haar paleis naast een raam met uitzicht op de Seine hing. Ook in het Frick Madison hangen ze bij een raam, maar dan met uitzicht op de Apple Store op Madison Avenue.