Wat de partijen echt helpt, is de talkshowtafel

‘Vanochtend was ik op Radio 1, en daar hoorde ik steeds om me heen: ‘Waar is Thierry?’ ‘Waar is Thierry?’ Ik dacht: het is hem wéér gelukt om schaarste te creëren. Dan wil iedereen je hebben”, zegt politicologe Léonie de Jonge van de Rijksuniversiteit Groningen. „Eigenlijk volgt Baudet deze verkiezingen het draaiboek van Wilders: wanneer je niet komt opdagen, wegloopt, of een schandaal maakt, krijg je meer aandacht.Negatief of positief maakt niet uit, iedereen heeft het weer over hem.”

De Jonge doet onderzoek naar radicaal rechts en bekeek onder meer de relatie tussen media-aandacht en succes bij verkiezingen. Het succes van radicaal rechts bij de Tweede Kamerverkiezingen van deze week, 29 zetels in totaal, verklaart ze onder meer door de buitenproportionele aandachtvoor deze partijen in de nieuwsmedia.

Volgens De Jonge vinden nieuwsmedia de ophef van radicaal-rechtse politici onweerstaanbaar. Bovendien zitten journalisten volgens haar nog altijd met het ‘Fortuyn-trauma’: de angst om een sluimerende volksopstand te missen. Dit leidt tot ‘overcompensatie’: niet alleen krijgen de radicaal-rechtse leiders veel aandacht, ze worden met fluwelen handschoenen aangepakt. Dat heeft volgens haar te maken met de voornoemde ‘schaarste’: wie Baudet of Wilders in de studio heeft, wil ze niet meteen weer wegjagen.

Wat volgens haar de partijen echt helpt, is de aanwezigheid in live talkshows: „Dan zit er geen rem op – Baudet vertelt zo veel onwaarheden en verdraaiingen dat geen presentator ertegenop kan.Er is een verschil tussen verslag doen en iemand een podium bieden. Wat is je rol als journalist? Ben je hoeder van de democratie of passief doorgeefluik?” Bovendien, zegt ze, zorgt een plaats aan tafel bij Jinek of Op1 voor ‘legitimatie’ van een anders gestigmatiseerde partij. Ondanks antisemitische of anderzijds racistische uitspraken wordt bijvoorbeeld FVD beschouwd als een ‘normale’ partij. Dat heeft invloed op normalisering van het radicaal-rechtse gedachtegoed: de ideeën worden overgenomen door gevestigde partijen.

‘Cordon sanitair mediatique’

De Jong deed vergelijkend onderzoek naar de omgang van nieuwsmedia met radicaal rechts in Nederland, Vlaanderen, Wallonië en Luxemburg. Wat bleek: in de laatste twee heb je nauwelijks radicaal rechts, volgens haar omdat de pers voorziet in een ‘cordon sanitair mediatique’. In goed Nederlands: een ‘schutskring’. Zo heeft de Waalse pers een eigen gedragscode hierover. Timing is alles, bij het aanleggen van zo’n schutskring, stelt De Jonge. Het werkt alleen als je radicaal-rechtse partijen in de kiem smoort. „In Vlaanderen hebben ze het ook geprobeerd, maar daar was het cordon niet waterdicht. Het Vlaams Blok was toen al te groot.”

In Brussel zitten de Vlaamse en de Waalse publieke omroep samen in één gebouw, vertelt ze, maar het verschil is groot. „Ze wilden ooit gezamenlijk een verkiezingsdebat organiseren, maar dat ging niet door omdat de Walen het Vlaams Belang er niet bij wilden hebben. Dat was tegen hun gedragsregels.”

Verzuilde pers

Volgens De Jonge vloeit het negeren van radicaal rechts in Luxemburg meer voort uit de verzuilde samenstelling van de pers. „Net als vroeger in Nederland hebben kranten daar een eigen achterban, katholiek, socialistisch, en zijn ze meer geneigd om over de gevestigde partijen te schrijven. Radicaal rechts past niet bij hun beginselen, dus daar schrijven ze niet over.Bovendien bestaat Luxemburg voor 50 procent uit migranten, dus ze zullen wel gek zijn om daar tegen te ageren.”

In Nederland en Vlaanderen is geen schutskring. De journalistiek is daar volgens De Jonge geprofessionaliseerd. „De opvatting is: gewoon de feiten brengen, de meningen laat je aan de lezers en kijkers over. Een gedragslijn? De NOS zei: ‘We sturen onze verslaggevers niet met een lijn op pad’. Klinkt goed. Maar ja, een live verslag van de verhuizing van Baudets piano naar het Binnenhof – wat is dáár de nieuwswaarde van?”

Lees ook: Radicaal-rechts is voor een grotere groep kiezers aantrekkelijk geworden

Uit onderzoek blijkt dat media-aandacht invloed heeft op de verkiezingsuitslag, maar, zo benadrukt De Jonge, het is altijd wel in samenhang met andere factoren, zoals: hoe stellen de gevestigde partijen zich op? De Jonge: „In Nederland zie je bijvoorbeeld dat de VVD in de jaren negentig migratie al van een economisch thema heeft veranderd in een cultureel thema. Zo heeft die partij een hoofdthema van radicaal rechts alvast voor hen genormaliseerd.”

De Jonge wil benadrukken dat kiezers ook om hele andere dan radicaal-rechtse redenen op FVD hebben kunnen stemmen. „Als je een hoogopgeleide moeder bent die af wil van de scholensluiting en andere coronamaatregelen kon je ook bij Baudet terecht.”