NRC had die uitspraken van Ad Verbrugge gewoon moeten laten staan

Het was zo’n opmerkelijke uitspraak dat ik hem plaatste op mijn Facebook-pagina voor vrienden en kennissen. „Steeds nieuwe vaccinaties maken ons als soort niet sterker, maar juist zwakker”, zei filosoof Ad Verbrugge maandag in nrc.next over het coronabeleid. Opmerkelijk, vond ik, die bekommernis om de sterkte van de soort leek me illustratief voor Verbrugges conservatieve cultuurfilosofie.

Een Facebook-vriend die het stuk online had gelezen protesteerde direct dat hij die uitspraak helemaal niet kon vinden. Inderdaad: op nrc.nl was geen sterke of zwakke soort meer te bekennen. Had ik spoken gezien? Nog slaapdronken al verwarring gezaaid op de vroege ochtend?

Er bleek online meer verdwenen. Een passage waarin Verbrugge zich beklaagt dat de huidige vaccins „in een waanzinnig hoog tempo” zijn ontwikkeld, waarbij „wetenschappelijke terughoudendheid en daarbij horende lange testprocedures” zijn „losgelaten”, ontbrak. Net als zijn uitsmijter dat ze „in feite tijdens de experimentele fase beschikbaar [zijn] gesteld aan de bevolking” en we „pas later weten wat dat voor eventuele bijwerkingen betekent”. Ook in de middagkrant waren die spoorloos.

Waarom? Een online „correctie” onder het interview meldde later die ochtend dat „enkele passages” waren geschrapt „omdat de wetenschappelijke onderbouwing ervan ontbrak”. In de middagkrant kwam geen mededeling, want die lezers – en dat zijn er veel meer – kregen de versie zoals de krant die had willen publiceren. Nou ja, achteraf dan.

Ad Verbrugge reageerde op LinkedIn boos en beledigd op wat hij beschouwt als censuur en een aanslag op zijn wetenschappelijke reputatie. Hij kreeg bijval van verbaasde en verbolgen bewonderaars en briefschrijvers. In zijn verklaring op LinkedIn wijt de filosoof het kuisen van zijn woorden aan „ontoelaatbaar” ingrijpen van de Wetenschapsredactie, die geen dissidente geluiden zou willen. Een radio-panel van journalistieke spraakmakers steunde de ingreep, onder het motto: geen onzin over vaccins. Tegelijk was het voorval koren op de molen van critici die de media coronacensuur verwijten.

Eerst de gang van zaken. Het interview, door verslaggever Kees Versteegh (die eerder de balans opmaakte van een jaar coronamaatregelen) was vrijdag ingeleverd, met instemming van de filosoof. In tegenstelling tot Versteeghs eerdere stuk werd het niet besproken met Wetenschap. In het weekend werd in overleg met Verbrugge nog wat gesleuteld, zondagavond vond de filosoof een e-mail van Versteegh dat de eindredactie – nu na ruggespraak met een redacteur Wetenschap – nóg wat aanpassingen wilde, die hij met tegenzin accepteerde.

Tot zover is dat reguliere, zij het late eindredactie.

Maar op maandagochtend – toen het interview was gepubliceerd – werd Verbrugge gebeld door Versteegh met de „onaangename mededeling” dat er alsnog passages werden geschrapt; hij had het anders gewild, maar het was zo beslist. Daar ging dus de soort, gevolgd door het experimentele karakter van de vaccins. Voor en tijdens de ochtendvergadering met redactiechefs waren tegenover de hoofdredactie nieuwe bezwaren gerezen. Bovendien, kreeg Verbrugge te horen, kwam er online (waar het hele stuk korte tijd had gestaan) een correctie met dat „wetenschappelijk niet onderbouwd”.

Mooie boel, vond Verbrugge – en ik ook.

Schrappen in een gepubliceerd interview (en niet omdat het moet worden ingekort) is om allerlei redenen pijnlijk. Het raakt aan de ambachtelijkheid van auteur en eindredactie (die kennelijk hun werk niet goed genoeg hebben gedaan), aan het vertrouwen van de spreker (die een andere tekst in de krant ziet dan was afgesproken), aan het online archief (is de ‘foute’ versie nog te vinden?). Maar vooral: moet je er na een interview met NRC nu rekening mee houden dat je woorden nog na publicatie langs de lat van een consensus ter redactie worden gelegd – en dan niet in een vervolgstuk, maar door ze te schrappen? Beweringen in een interview komen toch allereerst op conto van de spreker.

De uitleg van de hoofdredactie is deze. Ja, de krant wil zeker ruimte geven aan kritiek op het coronabeleid (daar stond ook nog genoeg van in het interview, evenals in een eerder gesprek met collega-filosoof Marli Huijer en in een opiniestuk van snelle herstellers). Maar: de krant wil geen onjuistheden of nepnieuws verspreiden over vaccins, zeker niet als die eeuwig online blijven. En er was nog tijd om dit aan te passen. Bovendien, was het idee, nemen we de spreker juist in bescherming door deze passages weg te laten. Dat laatste is dan mislukt, want Verbrugge (met wie ik belde) voelt zich door de correctie – terecht – juist in zijn reputatie aangetast.

Na discussie op de redactie is die correctie nog aanzienlijk uitgebreid, nu mét de gewraakte (dus opnieuw gepubliceerde) citaten. Ook in nrc.next werd „de geïnterviewde” vrijdag met terugwerkende kracht tegengesproken in de rubriek Correcties & Aanvullingen.

Het blijft wrijven in een vlek.

Een ingreep als deze raakt immers ook, en niet in de laatste plaats, aan de belangen van de lezer. Die krijgt (door het schrappen) een onvolledig beeld van de opvattingen, redeneringen en denkwereld van betrokkene. Of ziet (door de correctie) de spreker opeens van repliek gediend in een rubriek waar doorgaans redactionele fouten worden gecorrigeerd en geen uitspraken uit een interview.

Natuurlijk is het goed dat media in coronatijden verantwoordelijkheid nemen voor wat ze publiceren, zich bewust zijn van het effect ervan en zich houden aan de wetenschap (die overigens vaak niet eenduidig is). Je kunt je ook best afvragen waarom de krant te rade gaat bij een cultuurfilosoof die zich virologisch net zo heeft moeten bijscholen als u en ik. Maar als je het doet, laat hem dan ook aan het woord en laat de lezer voluit weten wat hij vindt en beweert. De geschrapte uitspraken mogen discutabel zijn, ze waren verre van het type corona-ontkenning dat je met een mattenklopper wil weren.

Hoe dan wel? Idealiter worden aanvechtbare of ‘onjuiste’ uitspraken al in een interview zelf weersproken of bekritiseerd. Ontstaat er na plaatsing discussie, dan kan een vervolgstuk met reacties of fact check soelaas bieden. Het beste blijft natuurlijk: grondige eindredactie vooraf en niet op de valreep, laat staan achteraf. Dan had de krant Versteegh eventueel terug kunnen sturen met nadere vragen om uitleg (of kunnen beslissen helemaal niet te publiceren). Maar eenmaal geplaatst is geplaatst.

Trouwens, er is ook een praktisch argument om je te hoeden voor daadkracht. Aan de effecten van een ‘snelle’ oplossing als deze heb je al snel een dagtaak. Om het uit te leggen, om betrokkenen te apaiseren, lezers te woord te staan – en dan nog die ombudsman. Je hoeft geen taoïst te zijn om te vinden dat wu wei, niet-ingrijpen, soms het beste is.

Reacties: ombudsman@nrc.nl