IQ-testen zijn helemaal niet kleurneutraal

Het veroorzaakte pas weer veel ophef: de appjes van Thierry Baudet waarin hij beweert dat witte mensen een hoger IQ hebben dan mensen met een andere huidskleur. Hij schreef: „Blank 110, Hispanic 90, Afro 75. Of iets dergelijks.”

Het idee dat witte mensen intelligenter zouden zijn en daarom superieur aan niet-witte mensen, is allesbehalve nieuw. Baudets opmerking hoort thuis binnen de lange traditie van rassenleer: een pseudowetenschap die zoekt naar genetische verschillen tussen volkeren, vaak om raciale hiërarchie te rechtvaardigen. Ondertussen is er wetenschappelijke consensus dat ras geen biologische realiteit is maar een sociale constructie.

In voorgaande eeuwen echter, werden studies als craniometrie en antropometrie ingezet om mensenrassen te categoriseren. Zo presenteerde de Amerikaan G.S. Morton in zijn bekende werk Crania Americana op basis van schedelmetingen ‘bewijs’ dat witte mensen in kubieke duimen de grootste – en dus slimste – breinen hebben: „Caucasians 87, Indians 82, Negroes 78.” Of iets dergelijks.

De Nederlandse anatoom Petrus Camper ontwikkelde een theorie over de ‘gelaatshoek’, waarbij hij vaststelde dat Europeanen het steilste – en dus knapste – gezicht hebben: „Europeanen 80°, Oriëntalen 70°, Zwarten 70°, orang-oetans 58°”. Of iets dergelijks. Vervolgens werden zulke theorieën gebruikt om witte superioriteit en heerschappij over andere volkeren te legitimeren, inclusief slavernij, genocide en koloniale uitbuiting.

Eugenetica

Ook de eerste intelligentietesten zijn verweven met wetenschappelijk racisme en eugenetica, ofwel rassenverbeteringsleer. Een van de invloedrijkste IQ-wetenschappers, de eugeneticus Lewis Therman, ontwikkelde begin 20ste eeuw de Stanford-Binet-test voor gebruik in de VS. Testresultaten bleken doorgaans hoger bij witte Amerikanen dan bij Afro-Amerikanen, waaruit hij de conclusie trok dat intelligentie erfelijk bepaald zou zijn op basis van ras. Hij pleitte voor een gesegregeerd schoolsysteem waarbij de ‘hoger begaafde’ witte leerlingen gescheiden werden van de ‘lager begaafde’ Latino- en Afro-Amerikaanse leerlingen.

De moderne wetenschap heeft deze misconceptie inmiddels rechtgezet: IQ staat niet vast vanaf de geboorte, maar fluctueert en wordt sterk beïnvloed door omgevingsfactoren zoals sociaal-economische status en onderwijskwaliteit. Het zal geen verrassing zijn dat gunstige factoren en kansen oneerlijk verdeeld zijn tussen witte en gekleurde bevolkingsgroepen. Daarnaast zijn IQ-testen vooral ontwikkeld door mannelijke witte wetenschappers op basis van de eigen cultureel bepaalde ideeën over wat intelligentie is en hoe het zich uit, zonder verschillen in niet-westerse culturen mee te nemen. IQ-testen geven dus vaak een gebrekkig beeld van iemands cognitieve capaciteit, een beeld dat allesbehalve kleurneutraal is.

Lees ook: De man die zag dat het IQ stijgt

Desondanks werkt de onterechte associatie tussen hoge intelligentie en wit-zijn nog altijd door in het onderwijs van vandaag. Dat zie je niet alleen terug in de bewust racistische beweringen van Baudet, maar ook in onze eigen onbewuste associaties. Stel je een hoogbegaafd kind voor, welk beeld komt dan omhoog? Waarschijnlijk dat van een nerd-achtig wit jongetje met blauwe ogen achter een jampotglazen bril uit een welvarend gezin. Aan een zwart meisje met niet-westerse achtergrond uit een achterstandswijk wordt minder snel gedacht. Uit onderzoek blijkt dat onderpresteren en afwijkend cognitief handelen bij niet-witte leerlingen eerder bestempeld wordt als ‘probleemgedrag’ dan dat gedacht wordt aan (verborgen) hoogbegaafdheid. De realiteit maakt dit pijnlijk zichtbaar: stap een gemiddelde plusklas in en de overweldigende meerderheid is wit. Kortom: er wordt systematisch gefaald in het signaleren van hoogbegaafde leerlingen die niet toebehoren aan de meerderheidscultuur.

Voorlichting

Nu is de vraag: welke concrete stappen kunnen we nemen om deze kansongelijkheid tegen te gaan? Allereerst moet er meer onderzoek komen om deze problematiek binnen Nederland beter in kaart te brengen. Zo ontbreken bijvoorbeeld de cijfers nog, terwijl hoogbegaafdheidsexperts wel aangeven dat dit probleem aanwezig is. Daarnaast is het van belang om signaleringsmethodes zorgvuldig af te stemmen op het individu. Door meer voorlichting te geven over de kenmerken van hoogbegaafdheid bij meisjes en niet-westerse kinderen en jongeren, kunnen docenten beter getraind worden in het herkennen van hoogbegaafde leerlingen die afwijken van het stereotiepe plaatje. Juist door ook op achterstandsscholen extra aandacht te besteden aan het (h)erkennen van cognitief talent, kunnen plusklassen in de toekomst inclusiever worden.

Daarnaast is maatwerk geboden, door samen met leerlingen tijdens elke onderwijsfase op basis van individuele talenten en behoeften te zoeken naar passende begeleiding. Mentorschap, inspirerende rolmodellen en gespecialiseerde coaches kunnen een geweldig verschil maken in het zelfvertrouwen en de talentontplooiing van hoogbegaafden. Dan moeten we ons wel specifiek op ondervertegenwoordigde groepen richten, anders lopen we het risico dat talentontwikkelingsprogramma’s de afstand tussen witte en niet-witte leerlingen enkel vergroten en zo racisme reproduceren.

Juist daarom moeten we de foutieve maar toch hardnekkige associaties tussen hoge intelligentie en witheid bestrijden, bewustzijn creëren rond de racistische geschiedenis van IQ-testen en vooroordelen over hoogbegaafdheid actief ontmantelen. Pas dan kunnen we ervoor zorgen dat elke cognitief getalenteerde leerling de begeleiding krijgt die zij of hij nodig heeft om tot volle bloei te komen.