:format(webp)/s3/static.nrc.nl/bvhw/files/2021/03/data68169510-27b8e7.jpg)
Succes heb je zelf in de hand; falen is je eigen schuld. Althans, dat is de dominante overtuiging in onze meritocratische samenleving, zegt socioloog Judith Elshout. In een meritocratie stoelt je maatschappelijke positie op je persoonlijke prestaties. Wie getalenteerd is en hard werkt, krijgt veel status en inkomen. Ben je minder slim of lui? Dan eindig je onderaan. Volgens Elshout (39) leidt deze aanname tot gebrek aan zelfvertrouwen onder werklozen. „Mensen schamen zich en hebben het gevoel dat ze zelf verantwoordelijk zijn als het even niet meezit.”
Elshout promoveerde op een studie naar eigenwaarde onder werklozen. Mensen zoeken als ze hun baan verliezen eerst naar redenen buiten zichzelf. In een crisis is die snel gevonden. Door de gevolgen van de coronapandemie gaan in Nederland tussen 2019 en 2021 waarschijnlijk in totaal 189.000 banen verloren, berekende het UWV onlangs.
Maar volgens Elshout zullen mensen die werkloos blijven na een tijdje de schuld bij zichzelf gaan zoeken. „Als je afwijzing na afwijzing krijgt, tast dat je zelfbeeld aan. Je gaat twijfelen. Span ik me wel genoeg in? Ben ik niet goed genoeg? Waarom krijgen anderen wel werk? Het is moeilijk om jezelf daar los van te koppelen.”
Anna Staats (31) hoort dit soort vragen inderdaad regelmatig van klanten. Ze begon vorig jaar met haar bedrijf Toos Werkloos, dat mensen traint in sollicitatievaardigheden. „Het eerste en belangrijkste advies dat ik klanten geef, is om te accepteren dat ze werkloos zijn. Ik noem het woord werkloos ook heel vaak. Want daar begint het taboe: bij het gevoel dat dit woord oproept. Wanneer je negatieve associaties met het woord hebt of het niet durft te zeggen, houd je dat taboe in stand.”
Staats maakte dat zelf mee toen ze in 2019 haar baan als hr-manager opzegde om naar Sydney te verhuizen. Daar lukte het haar niet meteen om nieuw werk te vinden. „Dat nam ik mezelf kwalijk. Ik vond dat ik harder mijn best moest doen. Leuke dingen doen, mocht ik niet meer. Geld uitgeven was ook uit den boze. Ik mocht alleen maar bezig zijn met solliciteren. Het voelde alsof iedereen om mij heen dacht: waarom lukt het haar niet om werk te vinden? Terwijl ik dat natuurlijk vooral zélf dacht.” Staats denkt dat het taboe op werkloosheid dan ook vooral in het hoofd van de werkloze zit.
Toen Staats afgelopen jaar, inmiddels weer terug in Nederland, haar baan als recruiter kwijtraakte door de coronapandemie besloot ze het ditmaal anders aan te pakken. „Ik wilde af van die negatieve emoties en besloot mijn werkloze status luchtig en met humor te benaderen.”
Voor de grap begint Staats een Instagram-account waarmee ze mensen deelgenoot wil maken van haar leven als werkloze. Dat groeit uit tot een bedrijf waarmee ze inmiddels 42 mensen aan een baan heeft geholpen. „Hardop uitspreken dat je werkloos bent, geeft kracht en kan bovendien tot positieve reacties leiden. Het is de eerste stap om het taboe voor jezelf te doorbreken.”
Leilani Korringa (23) - Medewerker interne communicatie
‘Ik schaamde me’
:strip_icc()/s3/static.nrc.nl/bvhw/files/2021/03/web-0503ecowerkloos.jpg|//images.nrc.nl/9kDJLINHfJIp3g7LibqT75fNJUo=/1920x/smart/filters:no_upscale():strip_icc()/s3/static.nrc.nl/bvhw/files/2021/03/web-0503ecowerkloos.jpg)
„In juni rondde ik mijn master interculturele communicatie af. Ik begon vol goede moed met solliciteren, maar kreeg veel afwijzingen. Dat maakte me onzeker. Ik wil graag bij een universiteit of hogeschool werken op het gebied van internationalisering: buitenlandse studenten begeleiden en het contact onderhouden met andere universiteiten . Helaas is daar nu weinig vraag naar. Rationeel weet ik dat, maar na een tijdje begon ik me wel af te vragen of ik überhaupt geschikt was om een baan te hebben.
Als je jong, slim en hoogopgeleid bent, verwachten mensen dat je snel een baan vindt. Zelf ging ik daar ook vanuit. Als dat niet lukt, voelt het alsof je er niet bijhoort. Tijdens gesprekken met leeftijdgenoten over werk, hield ik me afzijdig. Als ik schoorvoetend toegaf dat ik nog geen baan had, kreeg ik kritische vragen. Hoe ver ben je gekomen in sollicitatieprocessen? Heb je al eens gesprekken gehad? Waarom lukt het dan niet? Ik schaamde me. Pas later ontdekte ik dat ik lang niet de enige was in deze situatie.
Uiteindelijk kon ik vier dagen per week aan de slag bij Starbucks. Dat zorgde voor routine en motiveerde me om verder te solliciteren. En laatst kreeg ik goed nieuws: de komende drie maanden kan ik tijdelijk als student-assistent op de hogeschool werken. Hopelijk kan ik vanuit die plek doorgroeien .”
Leduwina Lopes (34) - Hr-medewerker
‘Ik sta aan de zijlijn’
:strip_icc()/s3/static.nrc.nl/bvhw/files/2021/03/web-0503ecowerkloos3.jpg|//images.nrc.nl/sD_lVFcLmTJO_GfwC9YN9FCtO04=/1920x/smart/filters:no_upscale():strip_icc()/s3/static.nrc.nl/bvhw/files/2021/03/web-0503ecowerkloos3.jpg)
„De afgelopen vijf jaar werkte ik bij een bedrijf dat gespecialiseerd is in recruitmentmarketing voor organisaties. Ik was verantwoordelijk voor de online wervingscampagnes op vacaturesites en socialemediakanalen. Door de coronacrisis kwam er een reorganisatie waarbij een groot deel van de werknemers ontslagen werd – onder wie ik.
Ik ben nu ongeveer vijf maanden actief werkzoekend. Het woord ‘werkloos’ gebruik ik liever niet. Dat heeft zo’n negatieve lading.
In het begin zag ik mijn ontslag als een kans. Eindelijk had ik tijd om na te denken wat ik echt wilde. Ik deed een loopbaantraject en sprak met coaches. Al snel ontdekte ik dat wat ik wilde – een baan in de sociale dienstverlening – niet haalbaar was. Daarvoor zou ik me moeten omscholen, maar daar heb ik de middelen niet voor. Nu zoek ik een ondersteunende functie binnen de hr.
‘Jij komt er wel’, zei iedereen tegen me. Zelf dacht ik dat ook, maar na de zoveelste afwijzing heeft mijn zelfvertrouwen toch een knauw gekregen. Iedereen om mij heen werkt. Het voelt alsof zij aan de wedstrijd meedoen terwijl ik aan de zijlijn sta.
Werkloosheid is een ongemakkelijk gespreksonderwerp. In mijn omgeving heb ik het er niet zo vaak over. We zien elkaar in deze tijd al zo weinig. Als je elkaar dan spreekt, wil je het vooral over leuke dingen hebben. Het is wel jammer, want het versterkt het gevoel van eenzaamheid dat ik soms ervaar. Iedere afwijzing moet ik zelf verwerken. Ik moet mezelf eraan herinneren dat het niet aan mij ligt.
Ik merk dat werkgevers kritischer en voorzichtiger zijn dan de vorige keer dat ik werk zocht – in 2011. Of ik ben overgekwalificeerd of ik heb te weinig ervaring of niet de juiste papieren. Dat is demotiverend. ”
Edwin van Avermaete (52) - Logistiek manager
‘Toch een voldaan gevoel’
:strip_icc()/s3/static.nrc.nl/bvhw/files/2021/03/web-0503ecowerkloos1.jpg|//images.nrc.nl/nJ4dxlMLzDx9tiwxYUnieqLN5Cc=/1920x/smart/filters:no_upscale():strip_icc()/s3/static.nrc.nl/bvhw/files/2021/03/web-0503ecowerkloos1.jpg)
„Ik ben drie keer eerder werkloos geweest. Vooral de eerste keer was dat lastig: ik dacht dat ik tot mijn pensioen bij dat bedrijf zou werken. Toen dat niet lukte, voelde dat als falen. Ik praatte er liever niet over.
Inmiddels kijk ik daar anders naar. Het ligt niet aan mij dat ik werkloos ben. In de logistiek werken mensen nu eenmaal vaak op tijdelijke contracten.
In mei raakte ik mijn baan kwijt. Via heftruck rijden en orders verzamelen had ik mezelf opgewerkt tot leidinggevende. Ik gaf mezelf een week om het slechte nieuws te verwerken. Daarna heb ik weer structuur in mijn dag aangebracht. Via JobOn, een community voor werklozen, volg ik allerlei gratis webinars – hoe schrijf je een goede sollicitatiebrief, hoe zorg je dat je cv in orde is? Daar krijg ik energie van en blijf ik gemotiveerd. Momenteel verstuur ik 1 of 2 sollicitatiebrieven per week. Een paar keer mocht ik op gesprek komen, maar dat liep helaas op niets uit. Toch bekijk ik het positief: uit vijftig sollicitanten werd ik toch maar mooi uitgekozen.
Als mensen vragen wat ik doe, zeg ik meteen dat ik werk zoek. Je weet maar nooit waar het toe leidt. Wel merk ik dat het onderwerp in mijn vriendengroep vermeden wordt. Zij denken dat ik het vervelend vind om erover te praten, maar dat is niet zo. Leuk is anders, maar ik schaam me nergens voor. Ook omdat ik weet dat ik mijn tijd zinvol besteed. Ik begeleid mijn dochter met haar schoolwerk en help mijn vrouw in haar bloemenzaak. Aan het eind van de dag heb ik een voldaan gevoel.”