En dan nu in de VS: stemmen over het stemmen

De verkiezingen van 3 november hebben brandstof gegeven aan een intens politiek debat in de Verenigde Staten: dat over het stemrecht – en daarachter de democratie zelf. In de eerste maanden van het jaar hebben politici van beide partijen een ongekend aantal wetsvoorstellen hierover ingediend.

Samengevat komt het erop neer dat Democraten de manier waarop burgers hun stem uitbrengen, willen uitbreiden. De Republikeinen proberen juist in staatsparlementen en in het hoogste gerechtshof beperkingen aan het stemrecht op te leggen. „Dat laatste is een regelrechte aanval op de legitimiteit van de verkiezingen”, zegt rechtsgeleerde Kim Wehle, auteur van het boek What you need to know about voting and why

Het meest vergaande voorstel is ingediend in de staat Arizona. Een Republikeinse afgevaardigde wil dat een eenvoudige meerderheid van de volksvertegenwoordigers in die staat de uitkomst van de presidentsverkiezingen terzijde mag schuiven en een uitslag naar wens bepalen. „Vóór 3 november was het ondenkbaar dat iemand zo’n wetsvoorstel zou durven indienen”, aldus Wehle.

Hoge opkomst

De Republikeinen zijn nog altijd ontzet over de presidentsverkiezingen van 3 november. Die trokken een recordaantal kiezers – voor Amerikaanse begrippen: bijna 160 miljoen mensen, 66,7 procent van de stemgerechtigden. Dat is sinds 1960 (Kennedy vs Nixon) niet meer vertoond. De hoge opkomst was mede te danken aan de bepalingen die met het oog op de corona-epidemie werden ingevoerd. Meer kiezers kregen de gelegenheid vroeg of per post te stemmen.

De Democraten beschouwen het als een overwinning van de democratie. Maar het was ook vooral een overwinning van hun partij: Joe Biden werd president, in het Huis van Afgevaardigden en de Senaat heersen (nipt) de Democraten. Het resultaat bevestigt voor Democraten het idee dat hun partij de meerderheid van de Amerikanen vertegenwoordigt en dat zij de macht zullen behouden als alle stemgerechtigden kunnen stemmen.

   De Democraten proberen, aangemoedigd door de resultaten van 3 november en van de tweede ronde in de senaatsrace in de decennialang Republikeinse staat Georgia, de uitzonderlijke maatregelen voor het stemmen tijdens de epidemie, tot standaard te verheffen. Woensdag nam het Huis van Afgevaardigden de wet HR1 aan, „een fundamentele hervorming” van de Amerikaanse democratie, volgens de indiener.

Bepalingen in dit wetsvoorstel variëren van de automatisch registratie van kiezers en een verbod op het zuiveren van die registers (als een kiezer twee rondes niet heeft gestemd) tot het universeel toestaan van poststemmen en het verbieden van gerrymandering (het voordelig hertekenen van districten) door politieke partijen. De bepaling dat de staat geen beperkingen mag opleggen aan het aantal stemmen dat één persoon met machtigingen uitbrengt (ballot harvesting genoemd), kwam juist deze week aan de orde voor het hoogste gerechtshof, in een zaak uit Arizona.

Monster

De principiële betekenis van HR1 is impliciet. Deze door Democraten geschreven wet zou de lappendeken van wetten op staatsniveau beëindigen en het kiesstelsel in de VS op nationaal niveau eenvormig maken.

Dat is precies waarom de Republikeinen er zo op tegen zijn en zich in de Senaat uit alle macht zullen verzetten. „Dit monster moet worden gestopt”, zei Donald Trump zondag tijdens een congres voor conservatief Amerika. De Republikeinen, ideologisch achterdochtig ten opzichte van de centrale overheid, hebben vooral een pragmatische overweging: op staatsniveau is hun partij machtiger dan landelijk en in elke staat kunnen ze nu regels opstellen om de verkiezingen – om te beginnen de ‘midterms’ van 2022 – in hun voordeel te doen uitvallen.

Klinkt dat te cynisch? Luister naar Alice O’Lenick, de Republikeinse voorzitter van de kiesraad in Gwinnett County, Georgia. Na de verrassende overwinning van twee Democratische kandidaten in de jongste senaatsrace van Georgia zei ze in een Zoom-gesprek met partijgenoten: „De meeste bepalingen in onze kieswetten moeten veranderen, anders maken we nooit meer een kans om te winnen.”

Fraude

De Republikeinen hadden vóór de verkiezingen, in veel gevallen vergeefs, bezwaar aangetekend tegen de verruiming van de stemregels. Uit een reeks peilingen blijkt bovendien dat het grootste deel van de Republikeinen, kiezers en volksvertegenwoordigers, ervan overtuigd is dat de overwinning van Biden door fraude tot stand is gekomen. Zij volgen oud-president Trump die nog steeds volhoudt dat de Democraten vals hebben gespeeld, dat poststemmen frauduleus was en dat hij bij eerlijke verkiezingen niet zou hebben verloren.

Hoewel van massale fraude geen sprake was – dat hebben diensten van Trumps eigen overheid, lokale vertegenwoordigers van zijn eigen partij, en rechters in zo’n 60 rechtszaken vastgesteld – rechtvaardigen de Republikeinen hun pogingen de kieswetten te veranderen met een beroep op het voorkomen van fraude. „Maar zelfs dat rookgordijn hebben de Republikeinen nu niet meer nodig”, zegt Wehle.

Ze wijst op enkele voorgestelde aanscherpingen van de kieswetten in Georgia, een staat die verrassend voor Biden koos en voor twee Democratische Senatoren, maar die nog altijd een stevige Republikeinse meerderheid in het staatscongres heeft. In de wetsvoorstellen zijn bepalingen opgenomen die bijvoorbeeld het uitbrengen van een ‘vroege’ stem op zondag verbieden. Op zondagen brengen veel Afrikaans-Amerikaanse kiezers hun ‘vroege’ stem in de kerk uit. Geen verdenking van fraude, het gaat puur om het reduceren van de zwarte stem, die in grote meerderheid uitgaat naar de Democraten.

„De Amerikanen staan voor de keuze tussen democratie en iets anders”, zegt Kim Wehle. „En de Republikeinen willen kennelijk een soort autocratie.”