Strafkamp Navalny is gericht op het breken van gevangenen

Hier gebeurt echt helemaal niks, zegt Roestam terwijl hij zijn blauwe muts opzet. De jonge marktkoopman stapt uit zijn roodbruine Lada met draaiende motor. Vanuit de auto houdt hij toezicht op zijn viskraam aan de Sovjetstraat. Het is precies nul graden, een waterig zonnetje bedreigt zijn Astrachanse steur en vobli – familie van de karper – in hun plastic kratten. Dat Pokrov naast een chocoladefabriek en een chocolademuseum ook een strafkamp herbergt, weet Roestam wel. Maar dat Ruslands bekendste oppositiepoliticus Aleksej Navalny hier zijn straf komt uitzitten, is nieuws. Hij haalt zijn schouders op. „Sommigen steunen hem, anderen zijn tegen. Hier speelt dat niet zo”.

Vrijdag stuurde Navalny een briefje uit zijn Moskouse cel met de tekst: „Ik moet mijn spullen pakken, ze sturen me ergens heen – naar een naburige cel, of een naburige regio”. Familieleden noch advocaten waren op de hoogte gesteld van de overplaatsing, zijn team begon een zoektocht. Uiteindelijk bleek de politicus naar ‘correctionele instelling’ IK-2 in Pokrov te zijn gebracht, volgens kenners een van Ruslands beruchtste strafkolonies. Zijn aankomst daar werd zondag bevestigd. Meteen trokken medewerkers van Navalny’s anticorruptiefonds FBK naar Pokrov, 100 kilometer ten oosten van Moskou, om met een drone de barakken te filmen.

IK-2 ligt verscholen naast het industrieterrein aan de rand van Pokrov. Naast het Amerikaanse snackconcern Mondelez, dat de inwoners van werk voorziet. Inwoners glibberen over de met een ijslaag bedekte stoepen. In de kiosk ligt, naast kruiswoordpuzzels en vrouwenbladen, de grondwet.

IK-2 is een van de ruim 170 strafkolonies in Rusland, waar in totaal bijna een half miljoen veroordeelden straffen uitzitten naar zwaarte van hun delict. Het systeem gaat terug tot de tsarentijd, toen kampen een uitstekend middel waren om misdadigers en andere ongewensten op te bergen en het uitgestrekte land te laten ontginnen. Onder Stalin verdwenen miljoenen criminelen, politiek gevangenen en Sovjetburgers in de kampen van de Goelag. Hoewel het penitentiaire systeem sindsdien een stuk humaner is geworden, verwijzen Russische gevangenen nog altijd graag naar het verleden.

Lees ook dit opiniestuk over het opleggen van financiële sancties aan Rusland

Dat Navalny niet naar Siberië is gestuurd vloeit voort uit zijn veroordeling, vertelt Olga Romanova telefonisch vanuit Berlijn. Romanova is directeur van de organisatie Roes’ Sidjasjtsjaja (‘Rusland zit’) die gedetineerden bijstaat. Vorige maand kreeg Navalny 3,5 jaar min 10 maanden voorarrest, toen een voorwaardelijke straf wegens diefstal uit 2014 werd omgezet in een echte. „Het is een relatief licht delict, volgens de regels mag hij daardoor niet verder dan 500 kilometer van zijn woonplaats Moskou zitten”. Romanova sluit niet uit dat de autoriteiten via een derde strafzaak zullen proberen hem langer vast te zetten, en mogelijk verder weg.

Rode zone

Die nabijheid tot de hoofdstad betekent niet dat de omstandigheden beter zijn. IK-2 is een zogenoemde ‘rode zone’, waar het leven onder totale controle staat van de kampleiding en er nauwelijks contact is met de buitenwereld. Overal zijn camera’s en bewakers, post wordt gelezen, telefoontjes afgeluisterd. Zo ook gesprekken met advocaten, als die überhaupt binnen komen.

„Alles is erop ingesteld om gevangenen te breken. We moesten vechten voor minimale rechten als eten en slapen”, zei de extreem-rechtse politicus Dimitri Demoesjkin afgelopen weekend tegen journalisten van de Russische nieuwssite Mediazona. Demoesjkin, die in het verleden met Navalny nationalistische marsen organiseerde, kwam vorig jaar vrij na 2,5 jaar in het kamp te hebben gezeten wegens ‘extremisme’. De potige, bebaarde politicus viel in gevangenschap naar eigen zeggen veertig kilo af.

Politiek activist Konstantin Kotov, zat eveneens in het kamp en vertelde deze week een vergelijkbaar verhaal. „Veroordeelden kunnen niet vrij ademen; ze staan de hele dag onder toezicht en controle. Het is onaangenaam en vernederend”.

Advocaat Joelia Tsjvanova bevestigt de verhalen. Ze staat gevangenen in de regio Vladimir bij, waartoe Pokrov behoort. Ze moet hemel en aarde bewegen om cliënten te mogen zien, vertelt ze telefonisch. De coronapandemie geeft bewakers een goed excuus. „Ze meten bij binnenkomst je temperatuur met een vooraf ingestelde thermometer. Vorige week had ik ineens 38 graden koorts, terwijl ik helemaal niet ziek was”. Ze kreeg haar cliënt niet te zien.

Voedselpakketten

Het dagritme verloopt volgens een vast patroon, vertellen ex-gevangenen, advocaten en hulpverleners als Tsjvanova en Romanova. Gedetineerden wonen in houten barakken met honderd man, zonder privacy of comfort. Maaltijden bestaan uit soep, pap, aardappelen en thee. „Het eten is weinig voedzaam en gevangenen zijn afhankelijk van voedselpakketten van familieleden, met daarin eten, vitamines, tandpasta en toiletpapier”, vertelt Romanova.

Afhankelijk van de locatie van het kamp brengen gevangenen hun dag door met kleding naaien, folders vouwen of het fabriceren van nutteloze gebruiksvoorwerpen. In kampen in de taiga, voorbij de Oeral, wordt hout gekapt. Het salaris bedraagt een paar honderd roebel per maand, omgerekend enkele tientjes. Buiten werktijd worden gevangenen vaak gedwongen om onbetaalde klussen te doen, zoals sneeuwruimen, schilderen en het aanharken van aarde, zodat voetsporen goed te zien zijn.

Hoe Aleksej Navalny tienduizenden Russen aan het protesteren kreeg

Deze podcast luister je ook in onze app

In de barakken geldt een strikte sociale hiërarchie. De leiding is in handen van de zware criminele leiders die het bevel voeren over de ‘helpers’, ‘informanten’ en ‘verstotenen’, zoals homoseksuele en zwakkere gevangenen. Overdag op je bed zitten is verboden, net als vorken en messen en het aannemen van spullen van medegevangenen. Via een netwerk van informanten volgt de kampleiding iedere stap van gevangenen. Overtredingen, hoe klein ook, worden bestraft met isolatiecel.

„Navalny is een slimme man en goedgebekt, hij zal zijn plaats wel vinden”, denkt Romanova. Maar ze vreest voor spionage en provocaties. Ze doelt op ‘ongelukken’ die regelmatig voorkomen. „Dat is makkelijk te orkestreren. Iemand valt van een ladder, of wordt tijdens een ruzie door een medegevangene aangevallen”. Het overkwam Michaïl Chodorkovski, de oligarch en Poetin-criticus die tien jaar in diverse strafkampen doorbracht. In 2006 werd hij door een medegevangene aangevallen met een mes. De man bekende later tegenover journalisten dat „serieuze mensen uit Moskou” hem hadden gedwongen Chodorkovski aan te vallen.

Marteling

Marteling door bewakers en medegevangenen is eveneens een vast onderdeel van het kampleven. Vorige week publiceerde de krant Novaja Gazeta videobeelden van martelpraktijken in een kamp nabij Jaroslavl, waarbij een gevangene omgekomen zou zijn. Vorig jaar leidden martelpraktijken in een kamp in het Siberische Angarsk tot een gevangenenopstand.

Navalny’s team is ervan overtuigd dat de politicus er niet aan zal ontkomen. Maar het is de vraag of de autoriteiten een schandaal willen riskeren. Ex-gedetineerde Demoesjkin verklaarde niet te zijn geslagen. Ook Chodorkovski werd als vooraanstaand gevangene niet gemarteld. Het hoofd van het Russische gevangeniswezen FSIN, Aleksandr Kalasjnikov, verklaarde afgelopen week tegen persbureau Tass dat Navalny’s ‘gezondheid of leven’ geen gevaar zal lopen. Dinsdag werd bekend dat Kalasjnikov door de VS en de EU op de sanctielijst is gezet vanwege de behandeling van Navalny.

In het centrum van Pokrov banen stinkende vrachtwagens zich een weg door de doorgaande Leninstraat. Twee baliemedewerksters van hotel Kornilov kijken verbaasd wanneer ze wordt gevraagd naar het kamp. „Toeristen komen voor de chocoladefontein in het museum, of voor het zeventiende-eeuwse eilandklooster.” Sinds 2009 siert een bronzen chocoladefee het pleintje aan de weg, een cadeau van Mondelez-moederbedrijf Kraft Food. Het enige wat ze over de gevangenis kunnen vertellen, is dat er regelmatig tuberculose-uitbraken zijn. Van het laatste nieuws waren ook zij nog niet op de hoogte. „Is Navalny hier in Pokrov? Echt waar?”