Vier fases van rouw: ‘Het begint bij verlies erkennen’

‘In 2016 verloor ik mijn man aan kanker en in 2019 onze enige zoon aan dezelfde rotziekte. Hij is 17 jaar geworden. Ik haal het onderste uit de kan om kleur terug te krijgen in mijn leven, maar het is superzwaar om dit allemaal te dragen.”

Dit bericht komt binnen op de chat achter de schermen bij het webinar Hoe ga je om met rouw van Annemiek Dogan (36). In april vorig jaar is ze begonnen met deze wekelijkse online sessie over rouw en sindsdien hebben ruim 15.000 mensen eraan deelgenomen. Bekendheid voor de webinars krijgt Dogan via sociale media, waar haar advertenties geregeld voorbij komen. Dogan deed geen professionele opleiding en is geen therapeut, en toch heeft ze in korte tijd een grote groep mensen online bij elkaar weten te brengen om ze te vertellen hoe ze kunnen omgaan met hun eigen rouw, of iemand anders daarbij kunnen ondersteunen. Waarom zijn haar webinars zo populair?

Zaterdagochtend tien uur, Dogan heeft net kaarsen aangestoken en zit in Amstelveen aan haar keukentafel achter de laptop. Ze heeft een pastelblauw colbertje aan en haar bos donkere krullen in een staart. Vandaag hebben 361 mensen zich ingeschreven, zij kijken vanuit huis via de link die ze per mail hebben gekregen. Deelnemers kunnen vragen stellen via de chatfunctie, deze berichten zijn alleen zichtbaar voor Dogan en de moderator, „anders gaan mensen op elkaar reageren en elkaar tips geven” – Dogan houdt het liever centraal. Het eerste uur gaat over de stappen die je doorloopt tijdens een rouwproces, daarna zal ze vragen beantwoorden.

Scherpe randjes

Verdriet slijt niet vanzelf door de tijd, zegt ze, rouwen is hard werken. Dit weet ze uit eigen ervaring. In januari vorig jaar verloor ze halverwege de zwangerschap haar tweede dochter (haar eerste dochter is nu twee jaar). De periode die na een verlies volgt noemt ze „rouwarbeid” en in dat proces heb je volgens haar vier taken: het verlies onder ogen zien, de pijn van het verlies ervaren, je aanpassen aan de nieuwe realiteit en weer leren genieten. Het is niet zo dat je klaar bent met rouwen als je deze fases hebt doorlopen. „Net als dat de liefde voor iemand altijd blijft bestaan, blijft rouw ook. De scherpe randjes gaan ervan af, maar de rouw blijft.”

Levensverhaal

Een vrouw schrijft een berichtje in de chat: „Ik ben mijn zoontje verloren, hij was 3 maanden oud. Een jaar later is mijn vader overleden, door zelfdoding. Zo veel rouwen valt me zwaar.” Iemand anders: „Mijn man is negentien maanden geleden omgekomen bij een parachute-ongeluk. Ik wil graag weten hoe ik mijn kinderen van 17 en 19 jaar kan ondersteunen.”

Gedurende het webinar komen ook tientallen bedankjes voorbij – „Ik ben je zo dankbaar” en „Geweldig dat je dit doet, je hebt me enorm geholpen.” Maar in de chat is vooral veel leed te zien – verdriet, persoonlijke verhalen.

Lees ook: Hoe de pandemie ons kan leren met verlies om te gaan

Waarom voelen mensen zich vertrouwd genoeg om online hun verdriet te delen en kiezen ze niet voor een persoonlijk gesprek met een gespecialiseerde psycholoog? „Sommigen doen dat óók”, zegt Dogan, „maar mensen schrijven me regelmatig dat ze meer aan dit ene webinar hebben gehad dan aan een half jaar psychotherapie. Ik weet niet precies waarom, maar mensen voelen zich hier veilig. Misschien is face-to-face je levensverhaal vertellen juist lastiger.”

Dogan praat nuchter over het onderwerp, benoemt voorbeeldsituaties en geeft veel praktische tips. „Koop een mooi schrift en schrijf elke dag op een vast tijdstip iets op wat je aan de overledene wil vertellen.” En voor diegenen die iemand in rouw steunen: „De rouwende heeft altijd de regie. Als je langskomt om te koken en de hond uit te laten, maar de rouwende wil dat liever zelf doen, ga daar dan in mee.” Dogan heeft het meeste geleerd van haar deelnemers, zegt ze.

Kan haar advies bijten met de aanpak van een therapeut? „Ik zie het als complementair. Mensen in rouw kunnen van verschillende kanten hulp gebruiken. Ik heb me jarenlang verdiept in het onderwerp, las veel boeken van professionals, maar ben niet opgeleid tot therapeut. Er zitten wetenschappelijk onderbouwde stukken in mijn module, maar veel is gebaseerd op persoonlijke ervaringen van mezelf en anderen.”

Dochter verloren

Dogan werkte eerder als freelance ontwerper en art director voor Philips, Canon en KLM. Tijdens een opdracht voor de branchevereniging van Nederlandse uitvaartondernemingen dacht ze: na een begrafenis sluit de deur en gaat iedereen weer verder met zijn leven. „Zelfs automerken doen aan aftersales, maar wie zorgt er voor mensen in rouw?”

Toen ze haar dochter verloor, wilde haar man het verdriet wegdrukken. „Mijn man wilde haar geen naam geven. Hij dacht: hoe minder vorm we eraan geven, hoe minder verdriet we hebben.” Zo werkt het niet, zegt ze, „rouw begint bij het verlies erkennen”. En dat probeert ze nu ook aan anderen over te dragen.

Vaak wordt met opmerkingen het verdriet kleiner gemaakt, alsof je het niet mag voelen

„Ik zag voor me dat we nog een dochter kregen. Nu ging ik zonder haar naar huis. Geen kraamhulp, geen beschuit met muisjes. Ik had behoefte om daarover te praten.” Op Instagram schreef ze over hoe ze zich voelde, over de ups en downs, of zoals ze zelf het noemt: haar „rouwreis”. Mensen reageerden liefdevol, zegt ze, en schreven onder haar post over hun eigen verdriet. Toen dacht ze: hier moet ik een community van maken, een plek waar mensen kunnen leren omgaan met rouw en elkaar kunnen vinden.

Nu is er de Grief Academy. Naast de gratis webinars op zaterdag is er sinds twee maanden een uitgebreid betaald onlineprogramma, met werkboeken, schema’s, een e-book, video’s en een besloten groep. De modules zijn opgedeeld in twee delen: voor mensen die zelf rouwen en voor mensen die anderen willen helpen met rouwen. De community (die losstaat van de webinars) heeft ruim 2.700 leden. De oudste is 86 jaar, de jongste 17. Het zijn mannen en vrouwen uit Nederland en België.

Dogan: „We leren over allerlei onderwerpen in het leven, maar niet over rouw. Het zou een vak op school moeten zijn. Mensen weten vaak niet wat ze moeten zeggen.” En maken dan goedbedoelde opmerkingen die pijnlijk zijn. Daar moeten we mee stoppen, zegt ze. Zoals: „Ach, je bent nog jong. Je kan nog zo veel kinderen krijgen.” Of, over iemand die ziek was: „Nou, ze heeft in elk geval geen pijn meer.” En: „Je vader is 89 geworden, dat is toch een prachtige leeftijd? Ik zou ervoor tekenen.” Dogan: „Leeftijd heeft niets te maken met de rouw die wordt gevoeld. Met dit soort opmerkingen wordt het verdriet kleiner gemaakt, alsof je het niet mag voelen.”

Rouw is ook veel breder dan alleen iemand verliezen, zegt ze. Je kunt ook rouwen als je geen baan meer hebt, als je als migrant je land verlaat, als je een trauma hebt na een ongeluk, als je in de schulden zit of een verlies van vrijheid ervaart, „zoals nu door corona”. Toch gaan vandaag bij het webinar de meeste vragen over het verlies van dierbaren.

Een vrouw schrijft: „Mijn ex is aan het begin van de eerste lockdown uit het leven gestapt. Ik heb geen begrafenis kunnen bijwonen en dus geen afscheid kunnen nemen. Ik zoek nog steeds naar een manier om met zijn verlies om te gaan.” Iemand anders: „Ik ben 64 jaar en sinds twee jaar weduwe. Ik heb geen broers of zussen, alleen mijn moeder van 94 met alzheimer. Ik zit in een diep gat en het wordt steeds erger. Hoe kom ik hieruit? Mijn huisarts zegt dat ik geblokkeerde rouw heb.”

Lees ook: Het overlijden van een collega kan een ingewikkeld rouwproces opleveren

Dat hebben veel mensen, zegt Dogan, ze hebben de emotie jarenlang weggestopt. „Pak een voorwerp dat doet denken aan je overleden man. Houd het vast, tegen de borst, en adem diep in en uit. Zet muziek op die aan hem doet denken, laat emoties opkomen, huil. Pak pen en papier en schrijf alles op dat in je opkomt. Bij geblokkeerde rouw helpt het om de emotie vrij te laten.”

Dogan kijkt op haar horloge, nog één vraag: „Mijn moeder heeft uitgezaaide kanker en is ongeneeslijk ziek, ze zal niet lang meer leven. Ze heeft een hechte band met ons en met haar kleinkinderen. Hoeveel vertellen we de kinderen over dit onzekere proces?” Dogan: „Weet dat kinderen alles voelen. Als je er niet open over bent, gaan kinderen erover fantaseren. En hun fantasie is vaak vele malen erger dan de realiteit. Dus praat met ze, zeg eerlijk: oma is ziek, de artsen doen alles om haar beter te maken, maar we weten niet zeker of dat gaat lukken. Leg ook uit wat de emotie bij jou zelf doet: ‘Mama houdt van oma en is er verdrietig over.’ En vraag de kinderen ook of zij vragen hebben.”

Een paar minuten voor twaalf uur sluit ze af. Hoe is het voor haar om elke week zoveel persoonlijk leed te lezen en horen? „Ik kan me er niet voor afsluiten, maar probeer er soms wat meer met mijn hoofd in te gaan dan met mijn gevoel.”