Theatermaker Anna Schoen: ‘Ik wil niet dat het lijkt alsof ik mijn persoonlijk leed misbruik’

Actrice en theatermaker Anna Schoen was elf toen haar moeder overleed aan kanker. Nu staat ze op het punt ouder te worden dan haar moeder ooit geworden is. Daarop baseerde ze de solovoorstelling Echo, die vrijdag (online) in première gaat. Schoen: „Het voorbeeld houdt op. Dat is eng, maar misschien geeft het ook vrijheid.”

In Echo speelt Schoen een personage dat op de dag dat ze ouder wordt dan haar moeder is geworden, besluit om in bed te blijven liggen. „Ze houdt zich kalm en kiest een mooie positie zodat ze er goed uitziet, voor het geval de dood die dag ook bij haar zou komen. Maar dan hoort ze kinderen, haar vriend, allerlei geluiden komen haar hoofd binnen en wakkeren herinneringen aan.”

Ter voorbereiding herlas ze onder meer het dagboek dat haar moeder bijhield toen ze ziek was en de afscheidsbrief die ze als kind van haar kreeg. „Ik heb haar dagboeken nu op een heel andere manier gelezen, namelijk op ‘bruikbaarheid’. Daarmee bedoel ik: welke zinnen zou ik aan een ander kunnen doorgeven, welke fragmenten communiceren ook zonder de specifieke achtergrondkennis, zonder dat je haar persoonlijk kende? Ze schreef bijvoorbeeld: ‘Ik kijk naar buiten en ik zie dat het lente wordt, en voor het eerst in mijn leven weet ik niet zeker of ik de zomer nog zal meemaken.’ Dat is een zin waarvan ik denk dat het bij iedereen wat kan losmaken. En in haar afscheidsbrief schreef ze me dat ik me niet schuldig hoefde te voelen omdat ik misschien niet goed genoeg naar haar geluisterd zou hebben of mijn kamer niet altijd goed opruimde. Dat is ook iets universeels, dat je na iemands dood denkt: had ik het maar anders gedaan.”

Lees ook: ‘De moraalridder’ is als een uit de hand gelopen Facebookdiscussie

Hoe was het om zoiets persoonlijks als ‘materiaal’ te beschouwen?

„Dat was gek genoeg helemaal niet raar. Sterker nog: het gaf juist een prettige afstand. Überhaupt was het een goede aanleiding om het weer eens terug te lezen. Ik was een jaar of twintig toen ik het voor het laatst las, je leest toch op een andere manier met de ogen van iemand van 41.”

En van iemand die inmiddels zelf moeder is.

„Ik realiseer me dat ik mede door haar overlijden een moeder ben geworden bij wie de dood vaak aanwezig is. Ik probeer mijn kinderen toch iets van mijn moeder mee te geven, maar ik heb tegelijkertijd de angst dat de dood dankzij mij een te grote rol speelt in hun leven. Ik hoop altijd dat ik de angst voor de dood weet om te zetten in waardering voor het leven, maar ik kan me voorstellen dat ik dat misschien soms te krampachtig doe.

„In de voorstelling zijn het de geluiden van kinderen die het personage steeds weer terugtrekken in het hier en nu. Eigenlijk is dat wat kinderen in het echte leven ook voortdurend doen: ze zetten je met beide benen op de grond, ze zorgen ervoor dat het heden binnensijpelt.”

Wordt het een zware voorstelling?

„Het thema is natuurlijk zwaar, of verdrietig. Maar in die zwaarte zit ook humor, in banale situaties en misplaatse personages bijvoorbeeld. De rauwe taal en de muziek die je bij de hand neemt, maken de zwaarte verteerbaar.

„Ik hoop dat toeschouwers na het zien van de voorstelling het leven meer waarderen. Klinkt dat te zijig? Dat ze beseffen hoe kwetsbaar het leven is, en er geen moment te verliezen is. Ja, dat klinkt inderdaad te zijig. Ik ben heel bang dat ik te stichtelijk overkom, ik weet niet waarom. Ik hou zelf erg van moralistisch theater, ik voel helemaal niet de behoefte om daarvan weg te blijven.”

Vanwaar dan die reserve?

„Misschien omdat het dan voelt als het misbruiken van een persoonlijk verhaal, als zielig doen. Kijk nou eens wat voor leed ik heb geleden. Dat wil ik niet en dat is het ook niet. Maar als je me dan vraagt waarom niet … Als ik objectief kijk, denk ik: ik heb mijn leed inderdaad letterlijk ingezet in het theater, maar we hebben vervolgens geprobeerd er een meer universele vertaalslag van te maken. Niet omdat ik het eng vond als het te privé zou worden, maar omdat ik denk dat het de mooiste voorstelling oplevert zodra iedereen ermee aan de haal kan gaan.”

Echo van theatergroep ECHO. Première: 5 maart via Oostpool Stream. Inl: tgecho.com