Hoe ga je als vrouwelijke lijsttrekker om met seksisme?

Sigrid Kaag voelde „een beetje schroom” toen ze in februari met drie andere vrouwelijke lijsttrekkers werd uitgenodigd voor het tv-programma Dit is M. De lijsttrekker van D66 vond het een „tikkeltje conservatief” dat het in Nederland nog steeds als uitzonderlijk wordt beschouwd als een vrouw lijsttrekker is. En ze had weinig zin in vragen als: wat vindt je man ervan, en hoe doe je dat met de kinderen? Daarna ging het gesprek over seksisme in de politiek, waar ze alle vier last van hebben. Lilianne Ploumen (PvdA) zei: „Het laat me koud, maar het moet wel de wereld uit.”

Maar het seksisme ís de wereld nog niet uit. Kaag werd afgelopen weekeinde trending topic op Twitter. Haar naam ging rond onder de hashtag #kutkaag. Aanvankelijk werd Kaag via de hashtag seksistisch bejegend. Daarna werd die juist gebruikt door mensen die het voor haar opnamen. Kamerlid Kathalijne Buitenweg (GroenLinks) schreef: „Wanneer trekt @twitter een grens bij het vernederen en het delegitimeren van vrouwelijke leiders?”

Kaag liet zich door de hashtag-rel niet uit het veld slaan, bleek zondagavond tijdens het RTL Verkiezingsdebat. Daar pleitte ze voor meer vrijheden voor gevaccineerden, het voorstel waarvoor ze op Twitter verguisd werd.

Lees ook: Sigrid, Mona of Lilian kunnen extra stemmen trekken

Er zijn nu tien vrouwen lijsttrekker van de in totaal 37 lijsttrekkers, een unicum in de Nederlandse geschiedenis. Vier voeren de lijst aan van (middel)grote partijen: Sigrid Kaag (D66), Lilian Marijnissen (SP) , Lilianne Ploumen (PvdA) en Esther Ouwehand (Partij voor de Dieren). Verandert dat iets in de politiek, of doet het er niet toe of er een man of een vrouw bovenaan de kieslijst staat? Vier vragen voor Ina Brouwer, in 1982 een van de eerste vrouwen die landelijk lijsttrekker werd, eerst voor de CPN en later voor GroenLinks, en Julia Wouters, die een boek schreef over vrouwen in de politiek, De zijkant van de macht.

1Tien vrouwen bovenaan de kieslijsten, betekent dit de definitieve doorbraak voor vrouwen in de politiek?

Wouters: „Was het maar waar. Mannen zijn nog steeds ruim in de meerderheid op de kandidatenlijsten. Maar er staan wel veel vrouwen hoog op de lijst. Het verdrietige is: het kan er goed uitzien op de lijsten, maar vrouwen haken vaker tussentijds af en worden dan meestal door een man opgevolgd.”

Brouwer: „Vrouwen worden nogal eens lijsttrekker als het niet goed gaat met een partij. Dat heb ik zelf ook meegemaakt bij de CPN, daar was destijds een richtingenstrijd aan de gang toen ik naar voren werd geduwd. Vrouwen werpen zich meestal niet op uit ambitie, maar uit verantwoordelijkheidsgevoel, zie Lilianne Ploumen bij de PvdA. Als de rust teruggekeerd is, wordt het lijsttrekkerschap weer aantrekkelijker voor mannen. Dan komen vrouwen er moeilijker tussen.”

2 Zetten vrouwen andere onderwerpen op de politieke agenda dan mannen?

Wouters: „In de jaren negentig dachten veel vrouwen die de Tweede Kamer in kwamen dat hun vrouw-zijn niet meer relevant was. Ze vonden dat mannen nu aan de beurt waren om onderwerpen als kinderopvang op de agenda te zetten. Bij de vrouwen die nu in de Kamer zitten, zag je een paar jaar geleden een kentering. Ze ontdekten dat er nog steeds ongelijkheid is en werden zich bewust van alledaags seksisme. Kamervoorzitter Khadija Arib heeft een belangrijke rol gespeeld door dat bij debatten telkens te benoemen. De viering van 100 jaar vrouwenkiesrecht, vorig jaar, verdiepte dat bewustzijn. Daardoor ontstond er bijvoorbeeld momentum voor het wetsvoorstel over een vrouwenquotum in het bedrijfsleven.”

Lees ook: Hoe is het om vicepremier en vrouw te zijn?

Brouwer: „Veel vrouwen die in mijn tijd de Kamer in kwamen waren net als ik actief in de vrouwenbeweging. Toen ik in 1990 zwanger was, schreef ik aan de voorzitter dat ik er de komende twaalf weken niet zou zijn, omdat ik zwangerschapsverlof opnam. Dat veroorzaakte opschudding, dat was nog niet geregeld voor Kamerleden. De vrouwen die nu de politiek in gaan lijken het niet zo gewend om te knokken voor hun rechten. Ze mogen wel wat scherper worden, want er is een antifeministische tegenbeweging aan de gang. Partijen als Forum voor Democratie maar ook de SGP mogen wel wat harder aangepakt worden.”

3 Hoe kunnen vrouwen in de politiek het beste omgaan met seksisme?

Brouwer: „Humor is het beste wapen. Ruud Lubbers noemde mij eens tijdens een debat pesterig ‘mevrouw Bakker’, alsof hij niet wist wie hij voor zich had. Toen ik er iets van zei, stuurde hij de volgende dag een doos bonbons. Ik heb hem laten weten dat ik die zou doorsturen naar de echte mevrouw Bakker, de echtgenote van mijn voorganger Marcus Bakker.”

Wouters: „Het werd lang als een teken van zwakte gezien als vrouwen in de politiek reageerden op seksisme. Maar uit nieuw Amerikaans onderzoek blijkt dat kiezers het juist waarderen als je er iets van zegt, op een rustige toon. Het lastige is: seksisme is vaak subtiel. Het zit bijvoorbeeld in dubbele maatstaven die we hanteren. Als een vrouw een typisch masculiene leiderschapseigenschap heeft, vinden we haar geen goede vrouw. Maar als ze stereotiep vrouwelijke eigenschappen heeft, vinden we haar geen goede leider. Ik train vrouwen om ook die subtiele vormen van seksisme te herkennen, dan kunnen ze er beter op reageren.”

Lees ook: Zo beweeg je vrouwen de politiek in te gaan

4 Wat is de gouden tip voor de vrouwen die nu lijsttrekker zijn?

Brouwer: „Ik vind dat ze hun persoonlijk leven wat meer in de strijd mogen gooien. De vrouwen lijken daar terughoudender in dan de mannen, maar waarom eigenlijk? Sigrid Kaag bijvoorbeeld kan wel meer pronken met haar biculturele gezin, een voorbeeld van het moderne Nederlandse gezin dat vaak gemengd is. Daar mag ze trots op zijn.”

Wouters: „Vrouwen krijgen vaak tips als: ‘Houd je stem laag en wapper niet te veel met je handen, dan kom je betrouwbaarder over.’ Mijn tip is: blijf weg van de mannetjesmakers. Kiezers verlangen naar een politiek leider die authentiek is. Eigenlijk weten we nog niet goed wat vrouwelijk leiderschap is, dus leef jezelf uit.”