China gebruikt ‘de twee Michaels’ als pionnen in conflict over Huawei

Toen de Canadese oud-diplomaat Michael Kovrig in december 2018 in hechtenis werd genomen in Beijing, kon zijn vrouw Vina Nadjibulla zich niet voorstellen dat hij meer dan twee jaar later nog altijd in een Chinese gevangeniscel zou zitten, grotendeels afgesloten van de buitenwereld. Maar sindsdien wordt haar leven gedomineerd door een moeizame strijd om hem vrij te krijgen – en hem los te maken uit „een groter geopolitiek spel”, zegt ze.

Nadjibulla denkt met schrik terug aan de dag dat ze hoorde dat Kovrig was opgepakt, kennelijk als vergelding voor de arrestatie van de prominente Chinese zakenvrouw Meng Wanzhou op de luchthaven van het Canadese Vancouver, ruim een week eerder. „Het was een surrealistische ervaring, heel desoriënterend en verwoestend”, vertelt ze telefonisch vanuit Toronto. „We hadden nooit zoiets verwacht, niet in China. Het was onvoorstelbaar.”

Sindsdien zet Nadjibulla zich onvermoeibaar in voor de vrijlating van haar man – en die van een andere Canadees die dezelfde dag elders in China werd opgepakt, zakenman Michael Spavor. Beide Canadezen, die in hun thuisland en daarbuiten inmiddels bekendstaan als ‘de twee Michaels’, zitten los van elkaar in Chinese gevangenissen, in afwachting van processen. In juni vorig jaar zijn ze elk formeel door China beschuldigd van spionage, een aanklacht waarvoor ze levenslang kunnen krijgen.

Nadjibulla verwerpt met kracht de aanklacht tegen Kovrig, een voormalige diplomaat op de Canadese ambassade in Beijing die sinds 2017 vanuit Hongkong werkte als analist voor de International Crisis Group, een denktank. „We weten sinds dag één dat Michael onschuldig is”, zegt ze. „Hij is al twee jaar volledig geïsoleerd voor iets dat hij niet heeft gedaan. Dit is deel van een bredere reeks politieke gebeurtenissen die niets met hem te maken hebben.”

Langdurige detentie

De langdurige detentie van de twee Michaels is een bron van spanning tussen Canada en China en heeft ook internationaal geleid tot ontzetting. Hoewel China het nooit expliciet heeft erkend, wordt algemeen aangenomen dat de twee Canadezen worden vastgehouden als ruilmiddel voor Meng Wanzhou, financieel directeur van het Chinese techbedrijf Huawei. Zij doorloopt in Vancouver een juridisch proces rond mogelijke uitlevering aan de Verenigde Staten, waar de autoriteiten haar willen berechten wegens fraude. De Amerikanen beschuldigen haar van schending van sancties tegen Iran via een dochteronderneming van Huawei in Hongkong.

China is woedend over de arrestatie van Meng, dochter van de oprichter van Huawei, de prominente Chinese zakenman Ren Zhengfei. Chinese autoriteiten menen dat haar vervolging politiek gemotiveerd is, deel van een langdurig conflict tussen de Verenigde Staten en China over technologie. De VS beschuldigen Huawei van spionage namens Chinese autoriteiten en weren het bedrijf van 5G-netwerken. Huawei ontkent die aantijgingen.

Lees ook Vancouver wordt een buitenpost van China

China eist de vrijlating van Meng, die sinds haar arrestatie in Vancouver onder huisarrest staat. Ze woont in een van twee luxe villa’s die ze bezit in de West-Canadese stad, die wordt gekenmerkt door een omvangrijke Chinese gemeenschap. Beijing wil dat de regering van premier Justin Trudeau ingrijpt. Trudeau weigert dat; hij benadrukt dat de rechtsgang in Canada zijn beloop moet hebben. Hij eist op zijn beurt de vrijlating van de twee Michaels, die volgens Canada het slachtoffer zijn van hostage diplomacy – diplomatie via gijzelaars.

Ook de International Crisis Group roept op tot de vrijlating van Kovrig. „Zijn enige overtreding was dat hij een Canadese staatsburger is die op het verkeerde moment op de verkeerde plaats was”, aldus de organisatie. Door de twee Canadezen op te pakken heeft China aangegeven dat het land „bereid is om gijzelaarsdiplomatie te bedrijven om zijn buitenlands beleid te voeren”, zegt Praveen Madhiraju, juridisch adviseur van de International Crisis Group in Washington. „Dat brengt enorme schade toe aan de reputatie van China en zijn internationale aanzien.” Hij ziet een remmend effect op betrekkingen met China van academici, diplomaten en zakenlieden. Die zijn volgens hem „terughoudender” bij hun omgang met China.

Canada en andere landen, waaronder de VS, het Verenigd Koninkrijk en de Europese Unie, hebben de detentie van de twee Canadezen scherp veroordeeld. „Wij hopen dat via gecoördineerde inspanningen van verschillende landen die met elkaar samenwerken, een duidelijk signaal kan worden afgegeven dat dit soort gijzelaarsdiplomatie niet werkt”, zegt Madhiraju. „Het druist juist in tegen de belangen van China, en China zou beter gediend zijn als Michael wordt vrijgelaten.”

Barre omstandigheden

Dat is tot nog toe echter niet gebeurd. En het vooruitzicht van berechting in China is angstwekkend, want strafprocessen eindigen er zo goed als altijd in een veroordeling. Voor Nadjibulla is de missie om Kovrig vrij te krijgen dan ook een zaak van leven en dood. Ze maakt zich grote zorgen om haar echtgenoot, die ze twintig jaar geleden ontmoette tijdens hun studie Internationale Betrekkingen aan Columbia University in New York. Hoewel het paar uit elkaar is, „blijft hij mijn familie, mijn beste vriend, een van mijn dierbaarsten in de hele wereld”, zegt ze. „Hij vecht nu voor zijn leven en ik sta aan zijn zijde.”

Nadjibulla, een oud-medewerker van de Verenigde Naties met jarenlange ervaring in conflictgebieden in Afrika, had een pact met Kovrig, vertelt ze. „Als één van ons iets zou overkomen, zou de ander voor hem of haar opkomen. We gingen er meestal van uit dat ik dat zou zijn, want ik zat in gevaarlijker situaties.”

Haar contact met haar echtgenoot is nu echter uiterst beperkt, en verloopt via Canadese diplomaten. In 2019 werd Kovrig eens per maand een consulair bezoek toegestaan van een half uur. Maar begin 2020 hield dat op, volgens de Chinese autoriteiten door de coronapandemie. Pas in oktober zijn bezoeken weer op gang gekomen, zij het virtueel: de Canadese ambassadeur in Beijing, Dominic Barton, heeft Kovrig sindsdien enkele malen gesproken via een videoverbinding.

„Dat was een enorme opluchting, om na vele maanden bevestiging te krijgen van hoe hij er aan toe is”, zegt Nadjibulla. Zelf heeft ze Kovrig telefonisch gesproken bij een kort gesprek in maart vorig jaar, met zijn zus en zijn vader – een humanitair gebaar van de Chinese autoriteiten omdat de vader ernstig ziek was. „Dat was de eerste keer dat we zijn stem hoorden na vele maanden van alleen brieven”, vertelt ze. „Het was een ongelooflijke ervaring. Het heeft ons moed gegeven om te horen dat hij als zichzelf klonk.”

Vooral de gebrekkige leefomstandigheden van de twee Canadezen zijn een bron van zorg. In scherp contrast met Meng, die Vancouver niet uit mag maar er in luxe verblijft, worden de twee Michaels blootgesteld aan barre omstandigheden. Ze zouden in de gevangenis aanvankelijk zijn onderworpen aan 24 uur daglicht en voortdurend toezicht door twee bewakers, afgewisseld door verhoren zonder advocaat.

Kovrig zat tot de zomer van 2019 alleen, maar leeft nu met medegevangenen. „Hij doet zijn best in een hele moeilijke situatie”, zegt Nadjibulla. „Hij concentreert zich op kleine dingen die hem mentale kracht geven, zoals dagelijkse lichamelijke oefeningen en beweging door zijn cel. Hij mediteert en zingt. En hij leest boeken.” Kovrig kon daar in brieven om vragen, Nadjibulla levert ze aan. Zo stuurde ze hem de autobiografie van Nelson Mandela, Long Walk to Freedom. „Het feit dat hij boeken kan ontvangen is een enorme steun voor zijn mentale gezondheid”, zegt ze.

Verder heeft Kovrig weinig meer dan een matras, een bord en een beker. „De materiële dingen om hem heen zijn schaars, maar dat is niet wat hij mist”, vertelt Nadjibulla. „Wat hij het meeste mist is menselijk contact en de natuur, naar buiten te kunnen, wandelen, kamperen. Net als veel Canadezen houdt hij van het buitenleven, de bergen en de bossen.”

Verkeerde aanpak

Het slepende karakter van de detenties heeft in Canada tot frustratie geleid. Het gevoel heerst dat het land in de vuurlinie ligt van een assertiever China. Volgens Guy Saint-Jacques, een voormalige Canadese ambassadeur in Beijing, toont de zaak dat China het „hard speelt” en dat „we niet terugkeren naar hoe het in het verleden was”, zei hij tegen de Toronto Star. Politiek commentator Andrew Coyne verwierp in The Globe and Mail de suggestie van sommigen dat Canada moet oppassen dat zijn relatie met China niet verder verslechtert. „We kunnen geen betekenisvolle relatie hebben met een land dat onze mensen kidnapt om zijn eisen af te dwingen.”

Lees ook Parlement Canada: China’s behandeling van Oeigoeren is genocide

Sommigen bepleiten drastische stappen als sancties, maar Canada heeft als relatief klein land weinig middelen om China onder druk te zetten. De regering-Trudeau houdt het daarom bij diplomatieke pogingen, daarbij gesteund door andere westerse landen. Bijkomende spanningen helpen niet: vorige week nam het Canadese parlement een motie aan waarin de behandeling door China van de Oeigoeren in de westelijke Xinjiang-regio genocide wordt genoemd (Trudeau en zijn ministers onthielden zich van stemming). Ook groeit in Canada het besef dat het land onder de huidige omstandigheden volgend jaar mogelijk niet kan meedoen aan de Olympische Winterspelen in Beijing.

Anderen pleiten juist voor toenadering. Een groep van negentien prominente Canadezen, onder wie oud-politici en diplomaten, schreef vorige zomer een brief aan de regering-Trudeau met een oproep toch in te grijpen bij het proces van Meng. Omdat het om een uitleveringszaak gaat, heeft de minister van Justitie bevoegdheid om de zaak te beëindigen, schreven zij, nadat een prominente Canadese advocaat was geraadpleegd.

Trudeau verwierp de suggestie met kracht als een „verkeerde aanpak”. Het is volgens hem van groot belang om te tonen dat „het willekeurig arresteren van Canadezen je geen invloed geeft op de Canadese regering, waar dan ook ter wereld.”

De discussie ondermijnde echter het argument van Trudeau dat zijn regering niet anders kan dan de rechtsgang zijn beloop te laten hebben. Zhao Lijian, woordvoerder van het Chinese ministerie van Buitenlandse Zaken, wees op de brief als bewijs dat de Canadese regering Meng kan laten gaan. „Dergelijke opties passen binnen de rechtsstaat en zouden ruimte kunnen scheppen voor een oplossing voor de situatie van de twee Canadezen”, zei hij.

Ook een uitspraak in december 2018 van de toenmalige Amerikaanse president Donald Trump dat hij „zeker” zou ingrijpen bij de zaak van Meng als dat zou helpen om zijn handelsconflict met China te beslechten, ondergroef de positie van Trudeau dat respect voor de rechtsstaat boven alles gaat.

Geen ruilmiddelen

Nadjibulla heeft haar hoop inmiddels gevestigd op andere ontwikkelingen die zouden kunnen leiden tot een doorbraak. Zo meldde The Wall Street Journal in december dat Meng Wanzhou in gesprek zou zijn met Amerikaanse autoriteiten om haar zaak te schikken. Dat zou potentieel de weg vrijmaken voor vrijlating van de twee Michaels. Volgens onbevestigde berichten eisen de Amerikaanse autoriteiten echter dat Meng schuld zou bekennen. Dat is ze volgens ingewijden niet van plan, omdat ze vindt dat ze onschuldig is.

Ook zou de nieuwe Amerikaanse president Joe Biden de dynamiek kunnen veranderen. Mogelijk kan de zaak tegen Meng worden opgelost als deel van een detente tussen China en de VS. Dat zou haar uitlevering door Canada overbodig maken. Trudeau besprak de zaak vorige week tijdens een virtuele ontmoeting met Biden. Biden sprak na afloop Amerikaanse steun uit voor vrijlating van de twee Michaels. „Mensen zijn geen ruilmiddelen”, zei hij.

Nadjibulla doet haar best de moed er in te houden. „Het duurt nu meer dan twee jaar en soms is het moeilijk om hoop te bewaren, maar dat moeten we toch doen. Ingewikkelde zaken als deze kunnen soms op onverwachte wijze worden opgelost.” Wellicht zelfs doordat China tot inkeer komt, besluit ze. „Ik geef de hoop niet op dat China erkent dat Michael onschuldig is en hen beiden vrijlaat.”