D66 wil alles modern en progressief maken

„We leven in een tijd van grote onzekerheid.” Dat is de eerste zin van het D66-verkiezingsprogramma 2021-2025. Je kan dat bij de tijd noemen, vanwege de coronacrisis, maar zo’n opening komt overal en altijd van pas. Nu, maar ook in 1966, toen de partij (toen nog met apostrof) werd opgericht, en ook in 1994, toen door de flinke zetelwinst van de partij Paars mogelijk bleek.

De openingszin is een open deur: zo’n stelling waarop alleen instemmend gemompel mogelijk is. Het partijprogramma van D66, Een nieuw begin, is een boekwerk geworden: ruim 200 pagina’s, waarbij „750 leden actief input hebben geleverd”, en waarin „tienduizenden mensuren aan denk-, schrijf- en discussietijd” zijn gestoken. Met zoveel auteurs en ‘meedenkers’ kom je al snel uit op die logge, niemand voor het hoofd stotende burgermeesterstaal.

Maar D66 is toch ooit opgericht als anti-regenteske partij, die het politieke bestel wilde laten „ontploffen”? Dat waren in 1966 de woorden van Hans van Mierlo, die ijverde voor democratische vernieuwing, de gekozen burgemeester, de gekozen premier en een districtenstelsel. Later werden die vernieuwingen wel bekend als de ‘kroonjuwelen’. Het staat nog steeds in het programma, „een nieuw kiesstelsel”, „bindend correctief referendum”, maar het klinkt nu plichtmatig. Misschien ook omdat na de Brexit (districtenstelsel) en na het Nederlandse referendum ‘Nee’ tegen de Europese grondwet, de ‘progressieve, pro-Europese oplossingen’ door genoemde ‘vernieuwingen’ allerminst verzekerd lijken.

Onderwijspartij?

Er is één zin die eruit springt op al die pagina’s. Op de kaft lezen we de ondertitel: „Laat iedereen vrij, maar niemand vallen.” Een zinnetje dat schuurt en on-grammaticaal in de oren klinkt. Wij spreken ook wel over een zogenaamd ‘zeugma’, als in: „Wij zetten hier thee en over.” Zouden de Democraten, die zich presenteren als de onderwijspartij bij uitstek, dat niet weten? Onwaarschijnlijk. Ik denk dat gekozen is voor die een beetje reclame-achtige slogan, om niet geheel overwoekerd te raken door stijlbloempjes.

In mijn studententijd, tijdens de jaren tachtig van de vorige eeuw, stemde ik steevast op D66. Daar klonk het ‘redelijke alternatief’ van Jan Terlouw nog door. Niet ideologisch, niet religieus, wel pragmatisch en sociaal-liberaal. Na bestudering van dit programma weet ik dat de partij wel degelijk ideologisch is: ‘modern-zijn’, daar komt het op aan. Het is zo’n beetje het eerste geloofsartikel van D66: een „modern pensioenakkoord”, een „modern” herstel uit de coronacrisis, en ook: „moderniseer de vrijheid van onderwijs”. Er is zelfs sprake van een overheid die „ruim baan geeft aan progressief kapitalisme”. Dat zal het equivalent van de ‘intelligente lockdown’ zijn. Je zet modern of progressief voor de dingen, en de dingen zijn goed.

Dat onversneden geloof in de vooruitgang maakt mij na lezing juist nostalgisch. Tot u spreekt de Franse dichter Arthur Rimbaud: „Voor alles dient men modern te zijn”. Dat was in 1873.

Ook de abortuswet moet worden „verbeterd”, want „wij willen een samenleving waarin jij beslist”. Er is al een billijke wet, maar ook abortus blijkt een voertuig voor vooruitgang.

Het valt op dat de ‘voltooid leven’-wet, ingediend door D66, omfloerst ter sprake wordt gebracht. „Zelfbeschikking en barmhartigheid zijn hier leidende principes.” Barmhartigheid: een begrip met diep christelijke wortels dat nu de zelfgekozen dood legaal moet maken en mag toedekken.

Extreem modern

Het is een partij van zelfbeschikkers die „individuele vrijheid” voorstaat, maar toch ook een „nieuwe saamhorigheid”. Autonomie van de enkeling en ook gemeenschapszin. Interessante paradoxen, geheel in de stijl van Van Mierlo. Maar eerlijk gezegd is het de taak van politieke partijen te kiézen uit het overvloedige aanbod.

Ik snap nog steeds de aantrekkingskracht van D66: een ‘redelijke’ partij, ‘redelijk’ van het midden, ‘prudent progressief’, zei men ooit.

Maar dit partijprogramma staat vol ongefundeerd vooruitgangsgeloof, en is daarin extreem te noemen. Extreem modern.