Bitcoin saboteert het systeem

Bitcoin is ‘here to stay’. Althans, als ik de vele experts en liefhebbers mag geloven die ruim baan krijgen aan de talkshowtafels, omdat de cryptomunt de laatste tijd volop in de aandacht is door de recordhoogtes die zij bereikt. Of dat waar is, valt nog te bezien, maar zoals VVD-fractievoorzitter Klaas Dijkhoff onlangs bij Op1 terecht opmerkte: ik hoef er niet in te geloven, want de bitcoin is er nu eenmaal. En zo is het. Die geloofskwestie is overigens wel interessant. Er zit een kennelijk ongeloof in verpakt: hoe kan iets dat niet tastbaar is, zoveel waard zijn? Dit aspect maakt de bitcoin niet uniek, want bij alle valuta, digitaal of fysiek, is de vertegenwoordigde waarde (van het ruilmiddel) hoger dan de waarde van de drager van de valuta (een stukje papier of elektronische enen en nullen). Het gaat er bij valuta om of een ander er in ‘gelooft’.

Nu zijn er wel veel andere aspecten van de bitcoin die nieuw zijn en vragen oproepen. Bijvoorbeeld het technische aspect van de infrastructuur: de blockchain. De complexe technologie van de blockchain en de magische schepping van de valuta door de anonieme Satoshi Nakamato die het eerste bitcoin-block mijnde, maakt dat de experts en liefhebbers vaak jong, licht nerdie en bovenal gefascineerd door tech lijken te zijn. Geheel passend in de tijdgeest wordt er vaak eenzijdig naar technologie en vooruitgang en dus de bitcoin gekeken: het is nieuw, verovert de wereld in razend tempo en zet oude structuren op zijn kop. Helaas krijgt de discussie over de waarde van bitcoin hierdoor weinig diepgang.

De beperkte kritiek die er op de bitcoin is, gaat vaak over de gigantische energieconsumptie. Voor het ‘delven’ van de munt is een enorme hoeveelheid computerkracht en dus energie nodig. Dat is pijnlijk in tijden van klimaatverandering. De enorme financiële schade hiervan zal hoe dan ook met name de allerarmsten hard raken. Het is dan ook pervers en buitengewoon hypocriet dat een bedrijf als Tesla, met de allerrijkste man van de wereld aan het roer, onlangs anderhalf miljard dollar heeft gestoken in de bitcoin. Dit staat niet alleen haaks op zijn eigen missie („to accelerate the world’s transition to sustainable energy”), het betekent ook weinig goeds voor duurzame beleggers: omdat Tesla een van de grootste bedrijven in de wereld is en dus te vinden in vrijwel elke beleggingsportefeuille, maakt het bedrijf ons, onder andere als pensioengerechtigden, hiermee medeplichtig aan het niet behalen van het streven naar maximaal anderhalve graad opwarming.

Terug naar het steenkolentijdperk

Nu kennen we de topman van Tesla, Elon Musk, samen met Amazon-baas Jeff Bezos de twee rijkste mannen op aarde, als excentriek. Dit is een haast trumpiaanse stap in de verkeerde richting. De gedachte dringt zich op dat hij blijkbaar zo rijk is dat het niet uitmaakt wat hij doet.

Dat de bitcoin in deze zin een stap terug betekent naar het steenkolentijdperk mag duidelijk zijn. Ook voor de traditionele functies van geld, is de bitcoin een stap terug: als ruil-, reken- en oppotmiddel.

Als ruilmiddel heb je weinig aan de bitcoin: je kan er vooralsnog weinig mee kopen. Dat zou kunnen veranderen, maar het is niet te verwachten dat centrale banken dit snel zullen toestaan. Door het ontwerp van de blockchain zijn de gemiddelde transactietijden van een overboeking veel langer (gemiddeld tien minuten) en dus zijn de transactiekosten veel hoger dan bij traditionele valuta.

Voor de bitcoin als rekenmiddel geldt dat de beweeglijkheid veel te groot is en dus de waarde te onstabiel om betrouwbaar te zijn. Ook dit is het directe gevolg van het ontwerp van de bitcoin. Er is een vooraf bepaalde hoeveelheid en verder ontbreekt er centraal gezag. Dit wordt in sommige kringen juist als een van de voordelen gezien, omdat manipulatie of devaluatie door een centrale bank niet mogelijk is. In tijden van economische en financiële crises is centraal gezag juist nodig om de stabiliteit van het systeem te waarborgen. Stel je de coronacrisis eens voor zonder de mogelijkheid van vergaande steunmaatregelen van centrale banken: de gemiddelde ondernemer zou nog meer de dupe zijn. Opgetogen enthousiast doen over de vermeende vooruitgang die de bitcoin zou bieden, zonder deze consequenties te benoemen, is onethisch of in ieder geval ongegrond. Met dat ongegronde enthousiasme blijft enkel egocentrisch kapitalisme met een anti-establishment-sausje over. Het is meer de Wolf of Wallstreet dan Robin Hood.

Ten slotte is er de derde functie van geld, namelijk geld als oppotmiddel. In die hoedanigheid zou de bitcoin een democratisch alternatief zijn voor goud. De bitcoin is namelijk net als goud schaars en functioneel nutteloos, zo heet het. Maar dat geldt voor wel meer dingen. Het gaat er om of de bitcoinmarkt zich net zo gedraagt als de goudmarkt. Daar kunnen we kort over zijn: nee. De correlatie tussen goud en bitcoin is daarvoor veel te laag en de beweeglijkheid van de bitcoinprijs vergeleken met goud veel te groot.

Lees ook deze column: Tesla zag bitcoin en ze werd op slag verliefd

Drie botsende aardplaten

Wat valt er wel te zeggen over de oorzaak van de explosieve stijging van de bitcoin? Die is te begrijpen als een vulkaanuitbarsting die het gevolg is van drie op drift geraakte maatschappelijke en economische aardplaten.

De eerste aardplaat is het agressief-expansieve monetaire beleid van centrale banken wereldwijd sinds de financiële crisis. Het massale opkopen van staats- en bedrijfsleningen heeft ertoe geleid dat een enorme hoeveelheid geld die niet direct in de reële economie terechtkomt maar, in de zoektocht naar rendement, allerlei financiële waarden heeft opgeblazen. Simpel gezegd: het geld moet ergens heen.

De tweede aardplaat is het rauwe kapitalisme dat uit Silicon Valley is geëxporteerd. Bedrijven als Uber en Facebook hebben de wereld veroverd door onethisch ondernemen waarbij de kosten veelal bij de maatschappij zijn terechtgekomen en de opbrengsten bij een kleine club miljardairs. Het opmerkelijke is dat deze bedrijven in razend tempo zijn omarmd, niet in de laatste plaats door diezelfde club jonge tech-fans die ook de bitcoin hebben gepromoot. Dit contextloze en immorele enthousiasme wordt ondersteund door machteloze overheden die niet precies weten wat hun rol is in het reguleren van nieuwe technologie en ook met de bitcoin achter de feiten aanlopen.

Vertrouwen in centrale regie

De laatste aardplaat is het afgekalfde vertrouwen in overheden in het algemeen, en centrale banken in het bijzonder, die het afgelopen decennium veel burgers, waaronder iedereen die spaart, in de kou hebben laten staan. Je hoeft geen socioloog te zijn om te zien dat er volop voorbeelden zijn waarin overheden het vertrouwen hebben geschaad: van het overeind houden van grootbanken in de vorige crisis tot het technocratische optreden in de huidige coronacrisis, van een terugtrekkende overheid die wel een dividendbelasting wil afschaffen maar niet het minimumloon wil verhogen. Is de overheid er voor de burger, of is het andersom? In deze dynamiek past ook de libertarische inslag van veel bitcoin-fanatici: niemand is te vertrouwen, zeker de overheid niet. Complotdenken ligt op de loer.

De vraag of de bitcoin ‘here to stay’ is, is wat mij betreft zinloos. Niet alleen zijn bubbels van alle tijden, tevens is de echte vraag: hoe krijgen we de geest weer terug in de fles? Hoe krijgen we meer aandacht voor de morele aspecten van nieuwe technologie? En ook: hoe herstellen we het vertrouwen in centrale regie? Want wat vooral blijkt uit alle aandacht voor de cryptovaluta in de media is dat er een grote behoefte is om een middelvinger op te steken naar het algemeen belang. Speculanten in de bitcoin tonen zich niets anders dan de bestormers van het Capitool die, met dollartekens in de ogen, de ‘nuttige idioten’ zijn in de narcistische sketch van een clown. Dit keer heeft die clown de naam Elon Musk, een man die rijk is geworden door precies het systeem dat hij nu saboteert.