Wat doet Andre Onana nu? En twaalf andere vragen over voetbal en doping

Wat weten we nu over het pilletje dat Andre Onana slikte?

Onbetwist feit is dat Ajax-doelman Andre Onana op 30 oktober een pilletje slikte met de werkzame stof furosemide. Dat middel drijft vocht af, het is een plaspil. Volgens Ajax en Onana was het een foutje: de keeper had een aspirientje willen nemen, maar pakte een pil uit de strip van zijn vriendin.

Het ging hierbij om het medicijn ‘Lasimac’, een generiek medicijn met furosemide als werkzame stof. In Nederland wordt de merknaam Lasimac niet gebruikt, wel andere middelen met furosemide erin. Na vragen van NRC stelt Ajax dat het medicijn door een gynaecoloog in Kameroen is voorgeschreven aan de vriendin van Onana, vanwege vochtophoping (een oedeem) na haar bevalling.

Ajax heeft het recept van het middel overhandigd aan de onderzoekscommissie van de UEFA die de kwestie heeft bekeken. Een woordvoerder: „Wij hebben bij UEFA ook aangetoond, op basis van foto’s, dat de strips waarin het toegestane middel zit dat Onana wilde gebruiken sterk lijkt op de strips van het product Lasimac.”

Furosemide staat op de dopinglijst als verboden middel. Niet doordat sporters er beter van gaan spelen, maar omdat het andere dopingmiddelen kan maskeren. Uit het laatste jaarverslag van anti-dopingagentschap WADA blijkt dat furosemide in 2019 de meest gevonden maskerende stof was (200 keer gevonden).

Gelooft de UEFA de verklaring van Onana?

De uitspraak van de UEFA blijft geheim totdat het hoger beroep van de zaak is geweest bij sporttribunaal CAS. Dat laat een UEFA-woordvoerder weten. Het enige wat bekend is over de uitspraak, is door Ajax zelf naar buiten gebracht. Volgens Ajax gelooft de UEFA dat Onana het middel niet expres heeft gebruikt.

Dat de keeper twaalf maanden niet mag spelen, wijst er wel op dat de UEFA die lezing gelooft. Voor het nemen van een dopingmaskerend middel kan ook een schorsing van vier jaar worden opgelegd. Die straf is dus met driekwart verlaagd – dat doet de UEFA normaal gesproken alleen als er sprake is van verzachtende omstandigheden.

Door in de media fel protest aan te tekenen tegen de straf en de voltallige Ajax-selectie in ‘Onana-shirts’ het veld te laten betreden tijdens de bekerwedstrijd tegen PSV, gebruikt Ajax die periode om een stempel te drukken op de discussie over de hoogte en rechtvaardigheid van de straf. „Het was een steunbetuiging aan Onana en geen protest tegen de dopingregels”, aldus de woordvoerder van Ajax. „Zoals Edwin van der Sar in de media ook al heeft benadrukt: ook wij staan voor een schone en eerlijke sport. Echter, wij vinden de straf te hoog en om die reden stapt Onana met ons naar het CAS.”

Wat zijn Ajax’ kansen bij het CAS?

Hier wil Ajax zich niet over uitlaten. Marjan Olfers, hoogleraar sport en recht aan de VU, acht de beroepszaak vrij kansloos. Bij eerdere vergelijkbare zaken bleven schorsingen gehandhaafd. Olfers: „Van opzet lijkt weliswaar geen sprake, maar dat argument is al meegewogen in de straf. Op basis van de dopingregels valt er niets op deze schorsing af te dingen.”

Wel kunnen de straffen ter discussie gesteld worden, vindt Olfers. „De menselijke maat is zoek, daarom doe ik ook geen dopingzaken meer. Doping bestrijd je om vals spel tegen te gaan. Als iemand die intentie niet had, moet je dan zo zwaar straffen? Vergeet alleen niet dat we het er nu over hebben omdat het om de keeper van Ajax gaat. Als we nu inzien dat deze straf te zwaar is, waar was de publiekelijke verontwaardiging bij onbekende sporters die werden veroordeeld? Biljarters, turners, basketballers. Voor hen betekende een jaar schorsing vaak einde carrière. Onana daarentegen verdient nog best veel centjes.”

Hoe vaak worden voetballers gecontroleerd en wie doet dat?

In geen sport werd in 2019 wereldwijd meer op doping gecontroleerd dan in het voetbal. Uit het jaarverslag van het internationale anti-dopingagentschap WADA blijkt dat toen ruim 40.000 stalen urine en in mindere mate bloed werden getest (bloedtests zijn duurder). De controles werden uitgevoerd door de nationale dopingautoriteiten, de vijf continentale voetbalfederaties (waaronder de UEFA) en de wereldvoetbalbond FIFA. De FIFA nam daarvan een klein deel op zich: het controleerde tussen juli 2019 en juni 2020 ruim 2.000 stalen van bijna 1.000 spelers, voorafgaand of tijdens grote toernooien. Vanwege het WK voor vrouwen controleerde FIFA in 2019 ongeveer honderd vrouwen meer op doping dan mannen.

Lopen wielrenners en atleten meer kans om gecontroleerd te worden dan voetballers?

In absolute aantallen is voetbal wereldwijd koploper als het gaat om dopingcontroles. Atletiek volgt met ruim 34.000 stalen in 2019 en wielrennen met bijna 25.000 controles. Ook zwemmers en gewichtheffers worden vaak gecontroleerd. Maar relatief gezien loopt een voetballer minder risico om tegen de lamp te lopen, in Nederland in elk geval. Dat heeft met proportionaliteit te maken, zegt Herman Ram, directeur van de Dopingautoriteit. Zijn organisatie test jaarlijks evenveel voetballers als wielrenners, zo’n 250, terwijl er van die eerste groep veel meer actief zijn. „Dat doen we zo omdat in het verleden is gebleken dat het percentage dopingovertredingen in het voetbal aanmerkelijk lager ligt dan in veel andere sporten”, zegt Ram.

Ook Douwe de Boer, biochemicus en dopingexpert bij het Maastrichtse UMC, beweert stellig dat er in het voetbal „beperkt” wordt gebruikt. De Boer werkte in het verleden als hoofd bij het anti-dopinglab in Lissabon en zag daar „veel controles en weinigen positieven”. Volgens hem wordt een meerderheid van de controles in Zuid-Europa gedaan, waar clubs wantrouwend zijn naar elkaar en druk opvoeren om elkaars spelers te laten testen. „In Noord-Europa is dat echt anders. Anti-dopingbudgetten zijn beperkt. Daarom moet er intelligenter gekozen wie te testen, en kijken wij meer naar traditionele probleemsporten, zoals atletiek, wielrennen of gewichtheffen.”

Worden wielrenners en atleten zwaarder gestraft?

Nee, voor alle sporten die de WADA-code hebben ondertekend gelden dezelfde regels, straffen en verzachtende omstandigheden. Wel werden wielrenners en atleten in het verleden vaker dan voetballers gepakt. Herman Ram: „De wielrennerij is op sterven na dood geweest omdat ze kampten met een uitermate hardnekkig dopingprobleem. Er is een cultuuromslag geweest waarna dopinggebruik veel krachtiger werd afgewezen. Zondaars werden uitgekotst. Het voetbal is nooit in die mate bedreigd geweest.”

Bij de wielerpers bestaat meer argwaan dan bij voetbaljournalisten; coureurs hebben sneller de schijn tegen. Bij oud-Tour-winnaar Bradley Wiggins lagen de journalisten aan zijn voordeur toen hij na een hack van collectief Fancy Bears in 2011 in opspraak raakte vanwege een pakketje met cortisonen dat aan zijn adres zou zijn gericht. Hij werd niet gestraft, zijn imago was echter al bezoedeld.

Ajax wist al sinds november van Onana’s positieve plas. Toch slaagde de club erin de zaak uit de pers te houden tot de UEFA twee weken geleden met een strafmaat kwam (een jaar schorsing).

Andere sporters hebben te maken met biologische paspoorten, out-of-competition controles en whereabouts. Hoe zit dit in het (Nederlandse) voetbal?

Het systeem van whereabouts, waarbij een sporter precies moet invullen wanneer hij zich waar bevindt zodat dopingcontroleurs onaangekondigd langs kunnen komen, bestaat ook in het voetbal. Alle clubs die in de Champions League actief zijn, moeten van de UEFA de verblijfplaatsen van hun spelers wekelijks voor vrijdagmiddag 12 uur aanleveren, tot de dag na uitschakeling. Ook kunnen de resultaten worden bijgehouden in een biologisch paspoort, waarmee schommelingen in bloedwaarden kunnen worden aangetoond. Bij zo’n controle, vier dagen voor de Champions League-wedstrijd tegen FC Midtjylland, werd Onana vorig jaar oktober betrapt op het gebruik van furosemide.

Daarnaast kan de UEFA alle spelers die uitkomen in een van hun Europese competities onaangekondigd op doping controleren. In het lopende voetbalseizoen streeft de UEFA ernaar om van 1.900 voetballers tenminste drie stalen in het biologisch paspoort op te nemen. Stalen worden tien jaar bewaard zodat ze met nieuwere technieken aan een hertest kunnen worden onderworpen.

Wat weten we over het aantal dopinggebruikers in het voetbal?

Dat aantal is gering. Van de 40.000 stalen in 2019 is slechts 0,3 procent positief bevonden. In de atletiek ging het om 0,7 procent, in de wielrennerij om 1 procent. „Het voetbal heeft geen dopingcultuur”, zegt Herman Ram. „Maar dat wil nog niet zeggen dat er niet wordt gebruikt.”

Onlangs nog schreef dagblad Der Spiegel dat Real Madrid-speler Sergio Ramos was betrapt op dopinggebruik na de Champions League-finale van 2017. Hij kwam weg met een waarschuwing.

Hoe zit het dan met de dopingaffaires uit het verleden?

Affaires zijn er altijd geweest. In 1925 al gaf Arsenal-trainer Lesley Knighton zijn spelers vermoedelijk ‘zilveren pilletjes’ die hij van een bevriende arts kreeg. De spelers kregen er energie van – en enorme dorst – waarschijnlijk ging het om amfetamine (speed).

In het boek ‘Voetbalmysteries. Opgelost’ (2013) schrijft Guido Derksen dat spelers van het Nederlands elftal op de WK’s van 1974 en 1978 ook doping gebruikten, de toenmalige bondsarts erkent dat hij ervan wist. Johnny Rep, speler van dat succesvolle Oranje, in het boek: „Iedereen liep te slikken in die tijd.”

Er zijn veel meer zaken. De wijd opengesperde ogen van Diego Maradona toen hij voor Argentinië scoorde tegen Griekenland op het WK 1994? Efedrine, een stof die ook op speed lijkt, bleek later. Maradona verklaarde dat het hele team destijds aan de doping zat.

Bij een controle in opdracht van de UEFA betrapt Douwe de Boer Frank de Boer in 2002 hoogstpersoonlijk op het gebruik van de anabole steroïde nandrolon. Toen hij vervolgens de UEFA contacteerde, nam niemand de telefoon op, zegt hij. „Er waren nooit positieve gevallen, dus die anti-dopingafdeling was daar in slaap gesust. Na een paar dagen werd ik teruggebeld. Ze waren zich een hoedje geschrokken. Er is meteen iemand binnen de UEFA aangesteld om het anti-dopingbeleid toekomstbestendig te maken.”

Is doping zinvol bij voetballers?

De affaires bewijzen dat voetballers en artsen kunnen geloven dat doping zinvol is. Voetbal is een technische sport en een balaanname of pass verbetert niet door doping. Maar voetbal is ook een kracht- en uithoudingssport. Negentig minuten blijven gáán – daarbij kan doping helpen. Epo bijvoorbeeld zorgt voor extra rode bloedcellen en meer uithoudingsvermogen. Neemt een heel team zo’n middel, dan zullen de spelers fitter blijven. Wel heeft doping een minder bepalende invloed op teamsporten zoals voetbal, dan op wielrennen, hardlopen of krachtsport.

Wat zijn de consequenties van de schorsing?

Naar verwachting zou Andre Onana komende zomer zijn doorverkocht. Zijn contract loopt in 2022 af, wat betekent dat dit een goede kans was geweest om zijn marktwaarde van circa 35 miljoen euro te verzilveren. Punt is: als grote clubs hem al wilden hebben, dan is die interesse nu waarschijnlijk weggeëbd. Welke club legt er miljoenen neer voor een doelman die straks een jaar niet heeft gekeept en al die tijd ook niet met zijn team heeft mogen meetrainen?

Onana, die zelf vorig jaar een transfer had willen maken, kan mogelijk bijtekenen bij Ajax. Misschien kan de club hem later alsnog verkopen, mits Onana zijn mentale en fysieke beproeving goed te boven komt. Tot zijn schorsing werd Onana gezien als één van de betere keepers in Europa.

De mondiale spelersvakbond FIFPro bemoeide zich er ook mee. Waarom?

FIFPro, dat 65 spelersvakbonden uit heel de wereld vertegenwoordigt, vindt de straf voor Onana buitensporig en onevenredig. Saillant: Onana is een van de twintig leden van FIFpro’s Global Player Counsil, waarin hij zich met onder anderen Giorgio Chiellini (Juventus) inzet voor de rechten van voetbalprofs wereldwijd.

Dit laatste staat los van het statement, benadrukken ze bij FIFPro. De vakbond vindt het buitenproportioneel dat een speler die niet de intentie zou hebben gehad om vals te spelen, zo lang wordt geïsoleerd van zijn team en het risico loopt nooit meer op zijn oude niveau terug te keren.

Binnen FIFPro bestaat twijfel of het voetbal zich nog wel moet conformeren aan het wereld-anti-dopingagentschap. Reden is dat vakbonden en cluborganisaties zelf niets te zeggen hebben over de straffen van hun spelers. De FIFPro voelt meer voor een systeem als in Amerikaanse sportcompetities, waarin clubs hun eigen (mildere) dopingreglementen in de CAO hebben doorgevoerd. Een eerste positieve test zou in de Major League Soccer bijvoorbeeld tot tien duels schorsing leiden, zo blijkt uit de regels van de MLS.

Hoe gaan de dagen van Onana eruit zien?

Andre Onana mag geen wedstrijden spelen en niet trainen bij Ajax (of een andere club). Ajax laat weten dat Onana binnenkort een gesprek heeft met de trainersstaf over het programma dat hij kan volgen. „Dat zal dus niet bij Ajax zijn”, zegt de woordvoerder. Intussen houdt Onana zijn conditie op peil met een personal trainer.