Is Nederland de droogtecrisis nu te boven?

Het heeft de voorbije wintermaanden veel geregend en gesneeuwd en zo is in de meeste delen de grondwaterstand weer aangevuld. Na drie droge zomers was het grondwaterpeil tot soms dramatisch lage niveaus gedaald, maar de neerslag in met name oktober en december heeft de tekorten aangevuld en ook de dooi van het recent gevallen pak sneeuw zal voor een „plotselinge extra aanvulling” van het grondwater zorgen, melden grondwaterspecialisten van ingenieursbureau Wareco.

„Vooral in het oosten van het land, waar de situatie nijpend is geweest, zijn de grondwaterstanden weer op normale hoogte. Fijn, want nu hebben we alvast een voorraadje voor mogelijk opnieuw een droge zomer”, zegt onderzoeker Maarten Kuiper.

Is Nederland de droogtecrisis nu te boven? Dat zou te veel zijn gezegd. Met name in het zuidoosten van het land is niet extreem veel neerslag gevallen en daar zijn de grondwaterstanden nog altijd laag. Bovendien, en dat is volgens experts veel belangrijker, maakt de neerslag nog geen einde aan de algehele verdroging van het land die al decennia gaande is. „De droogte van de voorbije drie jaar is niet zomaar met een paar flinke buien voorbij”, zegt Rogier van der Sande, voorzitter van de Unie van Waterschappen en dijkgraaf van het Hoogheemraadschap van Rijnland in Leiden. „Waar ik bang voor ben is dat mensen nu denken dat het wel meevalt en dat de aandacht voor de droogteproblematiek verslapt.”

Anders naar water kijken

Zonder structurele maatregelen zal elk jaar opnieuw droogte dreigen, en zo ook een tekort aan water en verzilting van water dat door boeren, industrie en drinkwaterbedrijven intensief worden gebruikt. Nederland moet anders naar water kijken, zeggen de watermanagers; waar het tot voor enkele jaren vanzelfsprekend leek het water zo snel mogelijk af te voeren naar rivieren en zee, pleiten ze nu voor het bewaren van regenwater en rivierwater, om er in droge tijden gebruik van te kunnen maken. „Er zijn gebieden waar volop ruimte in de ondergrond is om water op te slaan”, zegt grondwaterexpert Perry de Louw van kennisinstituut Deltares. „Daar maken we nog te weinig gebruik van. Het is vreemd dat we een watertekort hebben; er stroomt drie keer zo veel rivierwater Nederland binnen als er aan neerslag valt. 95 procent gaat ongebruikt de zee in.”

Er wordt volop geëxperimenteerd met het opslaan van water; zoals een extra voorraad in de duinen, naast de gebruikelijke infiltratie van rivierwater om het er later als enigszins gezuiverd als drinkwater te kunnen winnen. Ook zijn er projecten, zoals op de Veluwe, om water dat opwelt weer in de bodem terug te brengen.

En ruim een jaar geleden stofte hydroloog Jos Peters van ingenieursbureau Haskoning een oud idee af om enorme hoeveelheden rivierwater te infiltreren onder de Veluwe. Daar ligt nu al een enorm pakket water, meer dan in het IJsselmeer. Dat kan dienen als ‘wateraccu’ in tijden van droogte.

Nu is er kritiek op dat plan; rivierwater kan beter niet worden gemengd met het schone water dat er nu ligt. Het is wellicht een goed idee de naaldbomen op de Veluwe, die veel water verbruiken, te kappen en vervangen door loofbomen. Dijkgraaf Rogier van der Sande: „Ik juich dit soort ideeën toe. Als dat helpt, moeten we daar misschien naartoe. Maar we moeten niet op één paard wedden.”

Het zou ook helpen, zegt Perry de Louw, als drinkwaterbedrijven minder grondwater gebruiken. „Dat gebruik van grondwater is logisch omdat het schoon is en je minder hoeft te zuiveren. Maar in tijden van droogte lijden andere functies er wel onder, zoals de natuur, en beken en de landbouw. We halen duizenden jaren oud, hartstikke schoon water naar onze kraan en even later mengen we het met vies water en moeten we het zuiveren. Dat is krom. Misschien is het tijd om te zeggen: gebruik meer oppervlaktewater, zoals we dat in het westen van het land ook doen. Dat betekent meer zuivering. En meer geld. Maar drinkwater is in Nederland ook wel heel erg goedkoop.”

Zorgen over de waterkwaliteit

Drinkwaterbedrijven maken zich ook zorgen over de kwaliteit van water. „Nederland heeft kwalitatief het beste drinkwater van de wereld”, stelt voorzitter Peter van der Velden van Vewin, de vereniging van waterbedrijven. „De zomerdroogtes lieten zien dat we dat we moeten blijven investeren. In bronnen van drinkwater, de balans tussen grondwater en oppervlaktewater, het terugdringen van verontreiniging.”

Het RIVM rapporteerde vorige maand dat in ruim de helft van de 216 drinkwaterwinningen „nu of in de nabije toekomst” problemen zijn met de waterkwaliteit of beschikbaarheid. „In 135 van de winningen worden namelijk stoffen gevonden die dit ongezuiverde water vervuilen. Ook zorgt de droogte ervoor dat de concentraties vervuilende stoffen hoger zijn.” Van der Velden pleit voor actie van een nieuw kabinet tegen vervuiling door bestrijdingsmiddelen in de landbouw, industriële lozingen, nieuwe stoffen en een groeiende hoeveelheid medicijnresten. „Daar moeten we aan de bron iets aan doen. Wat er niet in zit, hoef je er ook niet uit te halen.”

Lees ook:Hogere muur van water houdt het grondwater uit de Maas

De komende zes jaar wordt er voor ruim 800 miljoen geïnvesteerd in droogtemaatregelen door Rijk, regionale overheden, drinkwaterbedrijven en gebruikers, meldt een woordvoerder van de Deltacommissaris. De maatregel waarvan watermanagers het meeste verwachten, is het bestrijden van de structurele verdroging in het land. Rivieren en beken moeten meanderen zonder hun water meteen naar zee te schieten; steden moeten meer plaats voor water inruimen.

„Mensen vinden het leuk aan water te wonen”, zegt Van der Sande. De dijkgraaf wil een einde aan het „dom” bouwen van grote wijken en industrie. „Ik snap ook wel dat je niet kunt zeggen dat je in Nederland nooit onder de zeespiegel gaat bouwen. Maar doe het dan verstandig en toekomstbestendig.” Hij noemt het „te gek voor woorden” dat er, zoals in Noord-Holland, grote datacenters worden gebouwd in diep gelegen polders. Van der Sande: „Zet die toko ergens anders neer.”

Ook de landbouw moet veranderen, meent grondwaterexpert De Louw van Deltares. „De ontwatering van de landbouw is veel te intensief. De tijd is rijp het waterpeil in deze gebieden te verhogen. Met het sluiten van een paar stuwen in de winter om het water vast te houden, kom je er niet.”

Inwoners kunnen ook hun steentje bijdragen, zeggen waterschappen en drinkwaterbedrijven: door een regenton aan te schaffen en tegels uit de tuin te halen. Vewin-voorzitter Peter van der Velden: „Mensen vinden schoon en lekker drinkwater vanzelfsprekend. Wij moeten daar ook in de toekomst voor kunnen te zorgen.”