(Bijna) alles loslaten: carnaval door de jaren

Drank en dansen zijn alleen de buitenkant, schrijft Jan van Mersbergen in Naar de overkant van de nacht, zijn roman uit 2011 over een carnaval, Vastelaovend zegt hij, in Venlo. Je verkleedt je, schminkt jezelf en laat alle maskers vallen. Opleiding en afkomst verliezen hun betekenis. Je deelt korte momenten van diepe vriendschap, met volslagen onbekenden. „Dans, drink en geniet en laat het daarna gaan. Pak het vast, straks is het er niet meer.” Carnaval, de drie dagen tot Aswoensdag, is een roes buiten de tijd, waarin je jezelf verliest en aan de overkant van de nacht min of meer bevrijd terugvindt.

Wat carnaval is – of was, moet je misschien zeggen in het jaar dat er door corona geen optochten zijn – kun je alleen ondergaan. In dat opzicht zeggen deze beelden dus weinig. Maar ze laten wel een paar andere dingen zien. De toewijding, bijvoorbeeld, waarmee afzonderlijke mensen hun best doen om op te gaan in het feest waarin ze als individu onherkenbaar worden onder een pruik of praalwagen.

Het feest draagt de sporen van de tijd. Van oude tijden, zoals de speldjes en scabreuze amuletten die middelleeuwse pelgrims al droegen. En de hoofden van papier-maché in een besneeuwd Maastricht in 1955: Cobra of Picasso. De ernst bij omstanders op de markt van Venlo in 1948 met een al even ernstige – zij het zelfgenoegzame – Prins Carnaval in een jeep. Misschien zie je de oorlog nog op de gezichten en in de kleding. In elk geval aan de kapotte huizen op de achtergrond.

En Nederland zou Nederland niet zijn als carnaval echt álles loslaten betekende. Vandaar die protesten tegen ontslagen in het bedrijfsleven bij de carnavalsoptocht in Eindhoven in 1980. En natuurlijk die Amsterdamse ‘nonnen die aan de pil moeten’. Onwillekeurig denk je aan het (apocriefe) verhaal over het bezoek aan de paus door de katholieke premier Piet de Jong, die zei het land te vertegenwoordigen „waar ook de katholieken protestants zijn”.