Theater als tegenprestatie

Begin 2020, vlak voor de eerste lockdown, zat de grote zaal van Theater Rotterdam bomvol moeders en dochters om samen Internationale Vrouwendag te vieren. Tijdens de uitverkochte voorstelling ‘Stille Heldinnen Disco XL’, georganiseerd door Women Connected, stonden vrouwen uit zo’n vijfentwintig verschillende culturen samen op het podium.

Via een koptelefoon luisterde het publiek naar levensverhalen met thema’s als liefde, angst, verlangen, verlies en familie. „De manier waarop wij de verhalen van deze vrouwen vertellen is heel beeldend”, vertelt Kaat Zoontjens, artistiek leider van Women Connected. Maar daar gaat een behoorlijke reis aan vooraf. Voordat ze de vrouwen zover krijgen dat ze het podium opgaan nemen ze ruim de tijd voor gesprekken en spel, waarbij voortdurend wordt geïmproviseerd om zo tot een volwaardige voorstelling te komen. „Daar gaan maanden, zo niet jaren overheen”, legt Zoontjens uit.

Women Connected werkt hiervoor samen met vrouwengroepen van partners uit het welzijnswerk. Voor de komende productie ‘Succes!’ is dat met Wijkpastoraat Bloemhof. Een goede match, want beide partijen hebben een gezamenlijk doel: zo veel mogelijk verschillende soorten vrouwen laten meedoen aan een theaterproductie, waarbij de ervaring positief bijdraagt aan hun leven.

Ds. Fokje Wierdsma van het Wijkpastoraat is ruim twintig jaar betrokken bij de vrouwen uit Bloemhof; een wijk waar vrouwen rond de armoedegrens leven, gezondheidsklachten hebben, de Nederlandse taal niet goed beheersen, en een klein netwerk hebben waardoor zij geen aansluiting vinden in de maatschappij. Vrouwen komen meestal in eerste instantie naar het Wijkpastoraat toe met papieren die ze niet begrijpen. „Door het vertrouwen en respect dat ze hier krijgen, durven deze vrouwen zich uit te spreken en schamen ze zich steeds minder om wat er voor hen toe doet of wat moeilijk voor ze is”, legt Wierdsma uit. „Ze zijn namelijk snel bang om veroordeeld te worden door hun eigen familie of gemeenschap, en worden door instanties bij voorbaat al gewantrouwd om hun bedoelingen.”

Tegenprestatie

De meeste vrouwen die bij Wierdsma komen hebben een bijstandsuitkering en moeten daarvoor een tegenprestatie doen. Bij het Wijkpastoraat krijgen ze cursussen waardoor zij de aansluiting met maatschappelijke systemen makkelijker zelf kunnen regelen. „Als zij zich hiervoor komen inschrijven, moeten ze een formulier ondertekenen. Maar voor veel vrouwen is dat een hoge drempel. Ze kunnen vaak niet goed schrijven of netjes een handtekening zetten, waardoor ze zich onbeholpen voelen. Of de vrouwen willen hun privégegevens niet klakkeloos delen. Maar helemaal niet participeren betekent angst om gekort te worden op hun uitkering. Wij trekken de vrouwen over de streep. Alles wat er in het Wijkpastoraat gebeurt, doen we in overleg. Vertrouwen is hierbij het sleutelwoord.”

Ook volgens Kaat Zoontjens worden vrouwen uit andere culturen vaak als ‘probleem’ gezien. In de voorstellingen van Women Connected zet ze met haar team een heel ander beeld neer. Dus is er een klik, want zowel het Wijkpastoraat als Women Connected willen vrouwen de regie over hun leven teruggeven. „Het geduldig en integer begeleiden van deze vrouwen in hun waardigheid, op zowel sociaal als artistiek vlak, trekt ze omhoog”, ervaart Wierdsma. „Veel van hen zijn alleenstaand moeder en ze worstelen met allerlei problemen. Ze kunnen van alles, maar hebben geen formele opleiding. Dat laatste vinden wij ook niet belangrijk.”

Bij vrouwen komen allerlei vragen naar boven die ze in het Wijkpastoraat kunnen behandelen. Dingen als: hoe ga ik om met geld, hoe leer ik ‘nee’ zeggen, hoe pak ik mijn donkere gedachtes aan en zorg ik voor een gezonde leefstijl? In plaats van de vrouwen te vertellen hoe ze het moeten doen, geef Wierdsma hen zelf de regie. „Als er vrouwen zijn die vanuit hun cultuur iets weten over gezonde voeding, delen we dat met de anderen. Want eerlijk is eerlijk: deze vrouwen hebben vanuit hun eigen culturele bagage ook adviezen die even waardevol zijn als de adviezen vanuit een Westers perspectief.”

Geen opleiding

Het Wijkpastoraat luistert naar wat van belang is in andere culturen en gaat daarover in gesprek. Daardoor krijgen de vrouwen het gevoel dat zij op waarde worden geschat en groeit hun gevoel van eigenwaarde en trots. „Als iemand zonder opleiding een cv moet maken, vragen we wat zij als kind geleerd heeft van haar moeder. Vaak zijn dat dingen als tuinieren, koken of naaien. Gebleken is dat hun kennis op die gebieden heel groot is.”

Hoe wordt vervolgens het artistieke gedeelte aangepakt? „Tijdens de repetities gebruiken we ingrediënten zoals positiviteit, chaos scheppen en dans om samen energie op te wekken”, vertelt Inez Schatz, productieleider van Women Connected. „Er wordt veel gelachen, er is contact en de sfeer ontspant. De vrouwen vergeten voor even hun dagelijkse sores. Dat is ontroerend om te zien, heel ontwapenend.” Ondertussen leren de vrouwen ook over elkaars leefsituatie. Wie in de groep is er bijvoorbeeld getrouwd, heeft kinderen en hoeveel, of wie komt zelf uit een groot gezin? Zo ontstaan de eerste bouwstenen voor een gesprek. „Door oefeningen, maar ook met muziek en dans zit je boven op de groepsdynamiek. We maken iedereen even belangrijk. Zelfs vrouwen die verlegen of schuchter zijn komen los. We creëren een veilige omgeving voor ze, zodat er ruimte ontstaat om persoonlijke vragen te stellen.”

Taal is voor Schatz geen barrière. „Door lichaamstaal en mimiek kun je al veel van elkaar aflezen. De vrouwen zijn namelijk erg nieuwsgierig naar elkaar. We prikkelen, moedigen aan en stimuleren de vrouwen op een positieve en speelse manier. Daar heb je geen taal bij nodig.”

Het merendeel van de vrouwen dat uiteindelijk meedoet aan de voorstelling is nog nooit in het theater geweest, zegt Zoontjens. „Voor hen is er niet veel aanbod in het reguliere culturele circuit. De verhalen van deze vrouwen worden nog vaak verteld vanuit een blank of Westers perspectief, waarin vrouwen uit andere culturen zielig worden gemaakt en hun leven gedramatiseerd. Wij vertellen juist verhalen waarin vrouwen zich herkennen, empowered worden en laten zien wie ze zijn.”

Universeel

Ook Nederlandse vrouwen kunnen volgens Zoontjens veel leren van andere culturen. „Het idee ‘je bent te gast in ons land, dus moet je je aanpassen’ zit nog diepgeworteld in onze cultuur. Daarbij zijn ook Nederlanders het niet gewend om hun problemen op tafel te gooien. Gedoe houden wij liever binnenskamers. Maar als je bewust zoekt naar de gemene deler en door verhalen de barrière openbreekt, ontstaat verbinding en wil iedereen opeens deel uitmaken van de groep.” Dat geldt ook voor het publiek, zegt Schatz. „Mensen raken soms zeer geëmotioneerd door wat ze zien, omdat het iets raakt bij zichzelf waar ze niet voor durven uit te komen. Neem huiselijk geweld, of een verhaal over ‘me too’: het komt in onze voorstellingen allemaal aan bod. Wij maken van elk individueel verhaal een universeel verhaal, zodat het van iedereen wordt en oordelen wegvallen. Dat is heel krachtig.”

Na de voorstelling kunnen de vrouwen amper geloven dat ze hun levensverhaal op een podium hebben gedeeld en hiervoor applaus hebben gekregen. „Op het toneel maken ze deel uit van een maatschappij waarin iedereen gelijk is”, zegt Schatz. „De kleine verandering die ze als individu veroorzaken; dat willen we vasthouden. Ze hebben het zelf voor elkaar gekregen en voelen zich daardoor meer thuis in de samenleving.”

Tijdens het hele proces worden ook hechte vriendschappen gesloten, zegt Zoontjens. „De vrouwen delen verhalen met elkaar die ze zelfs hun eigen partner of familie niet hebben verteld. Het vertrouwen in elkaar, de herkenning, het gegeven dat je je ergens thuis voelt en gewaardeerd wordt; pas dan kun je je ontwikkelen. Dat geldt zeker voor deze vrouwen. Als ze weten dat ze gehoord en gezien worden is de kiem voor groei gezaaid.”

Door corona is samenkomen lastig en zijn de repetities voor de nieuwe voorstelling vooral online. Maar het liefst gaan de vrouwen weer het podium op. „Onze agenda loopt inmiddels aardig vol. En zodra het kan starten we weer met onze maandelijkse open repetities in Theater Zuidplein en Theater Rotterdam. Hierbij zijn alle vrouwen welkom.”