Ineens was het stil rond Red Team: ‘We hebben alles al gezegd’

Elke maandagavond, als het Red Team online met elkaar vergadert, stellen de elf leden elkaar dezelfde vraag: moeten ze niet weer eens naar buiten treden over de coronabestrijding, een rapport publiceren, aanschuiven in praatprogramma’s? En elke keer is de conclusie van de vergadering hetzelfde: nog niet.

Het is stil rond het groepje veldepidemiologen, gedragsdeskundigen, economen en statistici dat als ‘Red Team’ de overheid ongevraagd adviezen gaf over de bestrijding van het coronavius. Maandenlang stonden ze middenin de discussie over de corona-aanpak. Ze kenden elkaar van Twitter, kwamen samen toen de besmettingscijfers in de zomer opliepen maar strenge maatregelen uitbleven, en voor ze wisten werden hun adviezen, rapporten en noodkreten serieus genomen door politici en media.

Een rapport over mondkapjes dat het team op verzoek van de Amsterdamse burgemeester Femke Halsema schreef, droeg als politiek drukmiddel bij aan het besluit een mondkapjesplicht in te voeren. Leden van het team verschenen in talkshows en wat zij daar zeiden kreeg bijna evenveel gewicht als de uitspraken van leden van het Outbreak Management Team (OMT) van het RIVM. Politieke leiders belden met hen voorafgaand aan coronadebatten, om advies in te winnen. Het Red Team werd zelfs uitgenodigd een briefing te geven aan de Kamer; net als het OMT. Premier Mark Rutte (VVD) zei de rapporten van het team te lezen en haalde in persconferenties termen aan die het team gebruikte. Elk rapport dat het team schreef werd als nieuwsfeit gebracht door media.

Maar net toen het Red Team bijna even invloedrijk leek te worden als het OMT, werd het ineens stil.

Het kantelpunt kwam ergens in november, zeggen leden van het team. Hun adviezen werden gelezen, maar echt geluisterd door het kabinet werd er zelden. Ze riepen het kabinet bijvoorbeeld al in juli op een mondkapjesplicht in te voeren en het bron- en contactonderzoek van de GGD op te schalen, toen het aantal besmettingen weliswaar steeg, maar nog beperkt was. In oktober bepleitten ze een korte maar zware lockdown: dat zou de cijfers sneller omlaag brengen dan lichtere maatregelen die voor langere tijd nodig zijn. Kerst zou dan in relatieve vrijheid gevierd kunnen worden, hoopte het Red Team.

Maar het kabinet nam vooral kleinere tussenstappen: de horeca een uur eerder dicht en uiteindelijk helemaal; de musea, theaters en bioscopen een paar weken dicht; half oktober een ‘gedeeltelijke lockdown’.

„Het kabinet mag andere keuzes maken”, zegt Wim Schellekens, één van de initiatiefnemers van het team, ex-hoofdinspecteur bij de Inspectie Gezondheidszorg en Jeugd. „We vonden dat we ons ongeloofwaardig zouden maken als we dan zouden blijven zeuren. Dan word je activistisch, een zeurpiet, drammer.” Gedragsexpert en teamlid Ginny Mooy: „We hebben alles al gezegd, nu nog met rapporten komen is steeds hetzelfde zeggen.”

Dat het kabinet anders besloot verklaart het Red Team zelf door een fundamenteel verschil van inzicht over de coronabestrijding. Hoewel minister Hugo de Jonge (Volksgezondheid, CDA) zegt het virus te willen indammen, kiest het kabinet volgens het Red Team in de praktijk voor ‘mitigatie’: accepteren dat het virus in bepaalde mate rondgaat, zolang de zorg maar niet overspoeld wordt. Het team wil juist harde indamming, zegt Schellekens. „Je kunt ook zeggen: het doel is niet ziekenhuizen te sparen, maar zo min mogelijk besmettingen te hebben. Helemaal naar nul is een illusie, je moet er wel naar streven.”

Rutte haalde de rapporten van het Red Team aan, maar dat veranderde de strategie van het kabinet niet, merkte Schellekens. „Hij gaf onze woorden een andere inhoud, waarmee ons advies ontkracht werd. We werden daarmee onderdeel van het politieke spel en dat willen we niet.”

Lees ook:Woord van RIVM is niet meer heilig in Den Haag

Voor gezondheidseconoom Xander Koolman was het afnemende effect van de rapporten één van de redenen te stoppen met zijn teamwerk. „Het meewerken aan rapporten kost veel werk naast mijn andere verantwoordelijkheden. Ik merkte dat de opbrengsten niet meer opwogen tegen de investering. Alles was al gezegd en het bleef bij ‘strijden voor’. Daar voelde ik me niet gelukkig bij.”

Maatschappelijke onrust

Er was nog een reden waarom het Red Team zich terugtrok uit de publiciteit: de vrees bij te dragen aan maatschappelijke onrust en het wantrouwen in het kabinet te vergroten. Gedragsdeskundige Ginny Mooy: „De maatschappij heeft rust nodig. Van de toeslagenaffaire tot het datalek bij de GGD: er gebeurt zoveel dat de onrust aanwakkert, moeten wij verder gaan roeren? Wil je wat laten horen om bij te dragen of puur om je te laten horen?” Schellekens: „We zijn geen omgekeerde Viruswaanzin. Als je blíjft zeggen dat het kabinet het anders moet doen, draag je bij aan het ondermijnen van vertrouwen in het kabinet. Dat is fnuikend.”

Bovendien „hebben we niet het idee nu iets te kunnen bijdragen”, zegt Wim Schellekens. Het aantal besmettingen daalt ondanks de harde lockdown maar langzaam, de ziekenhuisbezetting loopt weer op. „Daar hebben wij ook geen antwoord op.”