De grootste nieuwsgrazers betalen liever niet voor journalistiek

Gaan Google en Facebook dan toch betalen voor nieuws? Uitgevers eisen al meer dan tien jaar een vergoeding voor nieuwsartikelen die op de grote techplatforms staan – en trokken tot nu toe altijd aan het kortste eind. Daar lijkt verandering in te komen, nu overheden met steeds strengere copyrightwetgeving de positie van de uitgevers versterken en de marktmacht van de internetgiganten proberen te beteugelen.

De uitgevers zien hoe Google en Facebook profiteren van hún nieuwsartikelen. Facebook plaatst bijvoorbeeld advertenties naast nieuwsartikelen in de tijdlijn van gebruikers, de zoekmachine van Google wordt aantrekkelijker omdat mensen er nieuws kunnen vinden. Op die nieuwsartikelen berust echter auteursrecht. Oók op de zogeheten snippets die Facebook en Google bij links naar een artikel tonen: de kop, een paar zinnen uit het artikel en eventueel een foto.

Toch hebben nieuwsuitgevers nooit een vergoeding gekregen voor de vele miljarden nieuws-snippets op de platforms. Extra wrang is het dat Google en Facebook een groot deel van de advertentiemarkt hebben overgenomen – een terrein waar de uitgevers het voor de komst van het internet voor het zeggen hadden – mede dankzij het gebruik van hun auteursrechterlijk beschermde materiaal. Vorig jaar verdween ruim de helft van de wereldwijde online advertentiemarkt van 330 miljard euro in de zakken van Google en Facebook, berekende onderzoeksbureau eMarketer.

Lees ook het interview met vakbondsleider Nicki Anselmo: ‘Het Google van tien jaar geleden zou naar ons luisteren’

Het standpunt van de techplatforms is altijd geweest dat het internet niet zou werken als bedrijven moeten betalen voor links. Het wereldwijde web berust op het principe dat websites vrij naar elkaar kunnen verwijzen. Betalen voor links zou dat principe tenietdoen – zeker als straks andere sectoren ook betaling gaan eisen voor linken naar content. Bovendien, zeggen de techbedrijven, krijgen de uitgevers al iets terug voor het gebruik van de nieuws-snippets: bezoekers naar hun nieuwssites. Een win-win-situatie – met wellicht wat meer winst voor Google en Facebook.

Nergens loopt de strijd om een vergoeding voor het gebruik van extracten uit nieuwsartikelen zo hoog op als in Australië. Een in december geïntroduceerd wetsvoorstel legt vast dat grote internetbedrijven moeten betalen voor de inhoud waarnaar ze linken. Als de partijen het niet eens kunnen worden over een prijs bepaalt een arbitragecommissie wat de internetplatforms moeten betalen, op straffe van torenhoge boetes. Bovendien moeten de internetbedrijven uitgevers tijdig informeren over aanpassingen die het verkeer naar hun sites kunnen beïnvloeden, zoals wijzigingen in het rangschikken van nieuws of de algoritmes van zoekmachines.

Google’s Australische topvrouw Mel Silva noemde de voorgestelde code „onwerkbaar” en een „gevaarlijk precedent” voor het betalen voor links. 90 procent van de Australiërs gebruikt Google om te zoeken op internet, en toch schetste Silva de ultieme consequentie mocht de wet worden aangenomen: dan kan Google zijn zoekmachine niet meer in Australië aanbieden.

Ongelooflijke macht

De Australische premier Scott Morrison reageerde dat zijn regering niet zwicht voor „dreigementen”. Onlangs bleek Google al geëxperimenteerd te hebben met het verbergen van nieuwsartikelen van een aantal Australische uitgevers in de zoekmachine. Een voorbeeld van Google’s „ongelooflijke macht”, aldus een van de uitgevers. Ook Facebook heeft laten weten dat als de wet wordt aangenomen het bedrijf genoodzaakt is om al het nieuws van zijn platforms te weren – een maatregel die negatief kan uitpakken voor uitgevers die nu nog profiteren van de bezoekers die via Facebook hun nieuwssites vinden.

Dit weekend probeerde Facebook-topman Mark Zuckerberg de Australische regering op andere gedachten te brengen. De topman wil zes maanden respijt om deals te kunnen sluiten met Australische mediabedrijven over de content op zijn platforms. Met die deals zou volgens Zuckerberg een strenge mediacode overbodig zijn. Minister van Financiën Josh Frydenberg zei zondag in een persconferentie niets te zien in het vertragen van het wetsvoorstel. Hij waarschuwde techbedrijven dat het „onvermijdelijk” is dat zij in Australië gaan betalen voor nieuwsartikelen.

Lees ook: Google dreigt zoekmachine in Australië af te sluiten vanwege mediacode

Terwijl de onderhandelingen over de Australische wet escaleren, lukte het Franse uitgevers vorige maand wél een deal met Google te sluiten over het betalen voor nieuws. Een belangengroep waarbij driehonderd Franse uitgevers zijn aangesloten, Alliance de la Presse d’Information Générale, legde met Google de voorwaarden vast waaronder het bedrijf voor nieuwsartikelen gaat betalen. Met de overeenkomst verwerft Google een licentie voor het tonen van nieuws-snippets – de korte fragmenten en beelden bij links naar nieuwsberichten – en het plaatsen van artikelen in het nieuwe product Google News Showcase, een uitbreiding van Google News.

Frankrijk is het eerste land dat de begin 2019 aangepaste Europese auteursrechtrichtlijn heeft geïmplementeerd in wetgeving. Een van de speerpunten van de richtlijn was dat grote internetplatforms moeten gaan betalen voor auteursrechtelijk beschermd materiaal dat hun gebruikers uploaden. Het was niet gemakkelijk om dat in Frankrijk voor elkaar te krijgen. Google bleek liever minder content van nieuwsuitgevers te tonen dan te betalen voor de snippers van hun nieuws. Dat is bijvoorbeeld ook de modus operandi in Spanje, waar het bedrijf sinds 2014 de invoering van Google News heeft uitgesteld nadat lokale regelgeving bepaalde dat het internetbedrijf Spaanse uitgevers moet betalen voor fragmenten uit nieuwsartikelen.

In Frankrijk zei Google eind 2019 nog dat het vanwege de nieuwe regels helemaal geen korte fragmenten of beelden bij de zoekresultaten van uitgevers zou gaan tonen. Op kale hyperlinks rust namelijk geen auteursrecht, dus hoeft er ook niet voor te worden betaald. Uiteindelijk moest de mededingingsautoriteit eraan te pas komen om Google te dwingen met de Franse uitgevers te onderhandelen. De gesloten deal lijkt een compromis: de uitgevers krijgen hun betaling voor nieuws-snippets en Google krijgt de deelname van de uitgevers aan de nieuwe dienst Google News Showcase.

Achter de betaalmuur

Ook in Nederland blijkt Google – voor het eerst – bereid om te betalen voor nieuws. Met de Nederlandse implementatie van het nieuwe Europese copyright in zicht, onderhandelde het bedrijf het afgelopen half jaar met de twee grootste nieuwsuitgevers van het land, De Persgroep (DPG) en Mediahuis (waar ook NRC onderdeel van is). Google heeft er een volgens bronnen „aanzienlijk bedrag” voor over om Nederlandse artikelen op te mogen nemen in Google News Showcase. Anders dan in Frankrijk waren de naburige rechten – de rechten op gebruik van nieuws-snippets – geen onderdeel van Google’s voorstel, blijkt uit gesprekken met betrokkenen.

Google News Showcase, dat eind vorig jaar al in Brazilië en Duitsland is gelanceerd, biedt uitgevers een plek waar ze verhalen die ze zelf onder de aandacht willen brengen kunnen tonen. Uitgevers kunnen ook zelf bepalen hoe ze die verhalen in hun ‘etalage’ presenteren. Wie op een verhaal klikt kan het artikel lezen op de de site van een nieuwsmerk, ook als het normaal achter een betaalmuur staat. Google heeft een miljard dollar gereserveerd om licenties voor deze artikelen te kopen. News Showcase biedt uitgevers het beste van twee werelden, zegt Google-woordvoerder Rachid Finge: „Lezers komen in aanraking met een nieuwsmerk zonder op een betaalmuur te botsen, maar uitgevers krijgen er wel voor betaald.”

Toch gingen zowel DPG als Mediahuis, die samen het grootste gedeelte van de Nederlandse krantenmarkt in handen hebben, niet akkoord met Google’s voorstel. „De consequentie was dat wij afstand moesten doen van onze rechten. Dat is ondenkbaar”, zegt DPG-woordvoerder Willem-Albert Bol. Mediahuis-topman Gert Ysebaert heeft vergelijkbare argumenten en voegt daaraan toe dat Mediahuis niet wil bijdragen aan de totstandkoming van een nieuwe „nieuwsaggregator”. Bovendien, zegt Ysebaert. „proberen wij mensen over te halen om bij een van onze nieuwsmerken een abonnement te nemen. Het voorstel van Google om bezoekers via Showcase niet op de betaalmuur te laten stuiten, strookt niet met die strategie.”

In juni gaan de nieuwe Nederlandse regels voor auteursrechten gelden. Op basis van de Europese richtlijn is in die regels vastgelegd dat internetplatforms voor auteursrechtelijk beschermd materiaal moeten gaan betalen – ook voor korte fragmenten tekst en beeld bij hyperlinks, uitgezonderd „enkele woorden” uit een artikel. Zowel DPG als Mediahuis willen dan ook een vergoeding zien voor het gebruik van hun materiaal. „Die vergoeding hoeft niet per se financieel te zijn, er kan ook iets anders tegenover staan”, aldus Bol van DPG.

Eerst rechtspraak

Google ziet dat anders. „Uitgevers kunnen in onze webtools aangeven wat zij willen laten zien in de zoekmachine”, zegt woordvoerder Finge. „Je kan er bijvoorbeeld voor kiezen een kleine foto bij de zoekresultaten te tonen, of juist niet. Zet je dat aan, dan geef je Google automatisch toestemming jouw materiaal te gebruiken. Je kunt de snippets ook uitzetten en dan toont de zoekmachine alleen nog de hyperlink.”

Facebook laat weten nog te kijken „naar de toepassing van de nieuwe regels”. Een woordvoerder mailt: „We waarderen het goede werk van journalisten – en zullen nauw blijven samenwerken met nieuwsorganisaties en regeringen. Ons doel is om de nieuwsindustrie te helpen bij het bouwen van duurzame bedrijfsmodellen voor de lange termijn.”

Het laatste woord is nog niet gezegd over de nieuws-snippets. Experts verwachten dat vanaf 7 juni, als de nieuwe Europese regels over auteursrechten ingaan, er ook in Nederland deals gesloten gaan worden over extracten uit nieuwsberichten, zoals onlangs in Frankrijk is gebeurd. Maar hoe bepaal je de prijs van een snipper nieuws? „We weten niet hoe de nieuwe regels in de markt gaan uitwerken”, zegt auteursrechtenspecialist Mauritz Kop, verbonden aan Stanford Law School. „De wetgever introduceert een nieuw naburig recht voor uitgevers. Op grond daarvan mogen zij een redelijke vergoeding vragen wanneer hun content met commercieel oogmerk wordt gebruikt door de techplatforms. Er moet vermoedelijk eerst rechtspraak komen over de vraag wat een redelijke vergoeding is, die past bij de omvang van de nieuwsaggregatie. Dat kan jaren duren.” Daarbij, zegt Kop, implementeert Frankrijk de Europese copyrightregels op een andere manier dan Nederland. „Afwijkende regels binnen de lidstaten leiden tot rechtsonzekerheid.”

Bovendien staat in de wet dat internetplatforms bij het linken wel „enkele woorden” uit een artikel mogen tonen zonder ervoor te hoeven betalen. Maar hoeveel woorden zijn dat? En hoe zit het met het citaatrecht? Kop: „Ook daar kun je een strijd bij de rechter over verwachten.”