Nut van maatregelen: ‘Europa wachtte te lang’

Bij het bestrijden van de coronapandemie zijn ingrijpende maatregelen als de avondklok, het sluiten van scholen en een samenscholingsverbod het meest effectief – vooral als ze snel worden ingezet. Lichte maatregelen zoals testen en bron- en contactonderzoek helpen weinig bij het dempen van een besmettingsgolf. Dit zijn enkele observaties uit twee studies die onlangs zijn verschenen in de wetenschappelijke tijdschriften Nature Human Behaviour en Science. In de studies hebben de onderzoekers met complexe wiskundige modellen berekend hoeveel effect een overheidsmaatregel heeft gehad op de R, het getal dat aangeeft hoeveel mensen een besmet persoon aansteekt en daarmee of en hoe snel het aantal besmettingen stijgt of daalt.

De studies liggen in Nederland ook op het bureau van de experts van het RIVM die werken aan een weg uit de lockdown. „Je kunt onze bevindingen gebruiken om in computermodellen te simuleren wat er gebeurt met de besmettingscijfers als je bepaalde maatregelen terugdraait”, zegt Peter Klimek, auteur van het Nature-artikel en associate professor ‘complexe systemen’ aan de Universiteit van Wenen. „Wel is er sprake van pandemie-moeheid onder de bevolking, waardoor de maatregelen niet zo effectief zijn als tijdens de eerste golf. Daar moet je voor corrigeren.”

Slagen om de arm

Dergelijke slagen om de arm horen bij dit type studie. De onderzoekers hebben van tientallen landen de besmettingscijfers gecombineerd met de honderden maatregelen en daarop verschillende statistische analyses losgelaten. Doordat veel landen veel maatregelen tegelijkertijd hebben genomen, zoals scholen en universiteiten in één keer sluiten, is het effect van een afzonderlijke maatregel vaak niet te zien. Maar doordat landen hun lockdowns verschillend vormgaven en op andere momenten ingrepen deden, konden de onderzoekers toch verschillen zien.

Lees ook School open? Dan testen, ventilatie en mondkapjes

„We hebben de knoop vaak kunnen ontwarren”, zegt Sören Mindermann, onderzoeker aan de universiteit van Oxford en auteur van het Science-artikel. „Dat we bij veel afzonderlijke maatregelen een goed beredeneerde schatting konden maken van het effect, vind ik heel waardevol.” De voornaamste bevindingen van beide onderzoekers zijn in zes punten samen te vatten.

1 Beperk samenscholingen

Het meest effectief is het terugbrengen van het aantal personen dat bij elkaar mag zijn tot maximaal tien. „Denk daarbij aan het dineetje thuis, een feestje bij vrienden of een festival”, zegt Mindermann. Hij heeft wel een kanttekening. „Onze data zijn van de eerste golf, in het voorjaar van 2020, toen de meeste bijeenkomsten binnen waren. Inmiddels denken veel experts dat bijeenkomsten buiten veiliger zijn. Daar zou je nader onderzoek naar moeten doen.”

2 Horeca en sportscholen sluiten

Bij lockdowns worden vrijwel standaard ‘ondernemingen met een hoog risico’ zoals café’s, restaurants en sportscholen gesloten. Dat is zo effectief dat sluiten van niet-essentiële ondernemingen zoals boekhandels volgens Science nauwelijks extra effect heeft. „Maar er is op dit punt veel onzekerheid over de cijfers”, zegt Mindermann.

3Grijp vroeg in

De restrictieve maatregelen zijn het effectiefst als je ze snel neemt, zegt Klimek. „Europese landen hebben in de herfst te lang gewacht met de maatregelen, namelijk totdat we weer hoge besmettingscijfers hadden. Daarvoor moeten we de prijs betalen met een langdurige lockdown. De les van de meer agressieve aanpak in landen als Australië is: handel snel en krachtig.”

4Goede communicatie werkt

Goede voorlichting en consequente communicatie zijn bijna net zo effectief als (strenge) wetgeving. „Richt je ook specifiek op leiders van gemeenschappen zoals schooldirecteuren en priesters. Die moet je echt aan boord krijgen”, zegt Klimek.

5Bron- en contactonderzoek: beperkt nut

Het massaal testen gevolgd door bron- en contactonderzoek kon in Nederland de tweede golf niet voorkomen. „Dat is elk Europees land overkomen, met uitzondering van Duitsland tijdens de eerste golf”, zegt Klimek. „Deze aanpak werkt als je maximaal vijftig besmettingen per honderdduizend inwoners per week hebt.” Dat komt voor Nederland neer op zo’n 1.200 gevallen per dag, een kwart van het huidige aantal. „Boven die grens lukt het geen Europees land om met deze aanpak de verspreiding te controleren.”

Lees ook: het is hopen dat de avondklok werkt, zegt Jaap van Dissel

6 Effect mondkapjes onduidelijk

Het effect van het dragen van mondkapjes is nog steeds onduidelijk. In de Nature-studie maken ze deel uit van beschermingsmiddelen, maar vormen ze geen aparte categorie. In de eerste versie van de Science-studie waren de maskers wel opgenomen, maar ze kwamen niet in de definitieve versie. Mindermann: „Toen de maskers in veel landen verplicht werden tijdens de eerste golf, zaten veel mensen voornamelijk thuis. Het effect van het kapje in de publieke ruimte was niet goed te meten.”