Niets te doen voor de flexwerkers van de GGD, midden in de pandemie

Lees ook het interview over het bron- en contactonderzoek bij de GGD’s: ‘13.000 mensen… een hell of a job’

Het was één van de doelen van de huidige strenge lockdown, zei minister Hugo De Jonge (Volksgezondheid, CDA) vorige week. Om „duidelijk zicht en controle” te krijgen op de verspreiding van het coronavirus. Maar de organisatie van het bron- en contactonderzoek bij de GGD’s laat nog steeds te wensen over, blijkt uit gesprekken met medewerkers uit de landelijke poule onderzoekers – die inmiddels 7.500 fte’s omvat.

Het werk ligt soms uren op een dag stil zeggen deze vijf (oud-)medewerkers. Vier van hen willen anoniem blijven, een ander wil alleen met haar voornaam aangeduid worden, omdat zij niet geacht worden over hun werk met de pers te praten. De gebruikte software is verouderd en onbetrouwbaar. Contactonderzoekers die werk van anderen controleren, maken zich zorgen over de kwaliteit van de adviezen die gegeven worden. Training is na een korte opleiding veelal on the job, terwijl begeleiding door het vele thuiswerken beperkt is en de advisering aan patiënten complex en veranderlijk is. En ondanks een belofte van de GGD-GHOR, om eind 2020 één landelijke aanpak te hebben, blijken de werkwijzen van verschillende GGD’s nog flink te verschillen.

De landelijke aanpak stuit op oude problemen, zegt een medewerker die inmiddels ontslag heeft genomen en in haar laatste week zit. „Het is typisch GGD. Ieder eilandje doet het zoals altijd op zijn eigen manier, de verschillen zijn alleen wat kleiner geworden.”

De badkamer delen, of niet?

Het eigengereide karakter van de afzonderlijke GGD-regio’s herkent Rosalie, zij was tot de kerst flexmedewerker bij GGD Haaglanden. „In de landelijke werkinstructie is het advies om zeven dagen in isolatie te gaan na een positieve test en mensen moeten 24 uur klachtenvrij zijn. GGD Haaglanden hield zeven dagen exclusief die 24 uur aan.” Het gevolg: verwarring bij de flexmedewerkers en de gebelde mensen, omdat elders vaak ander beleid gevoerd werd.

Een ander voorbeeld. Iemand met corona moet gescheiden van zijn of haar huisgenoten leven om te voorkomen dat zij aangestoken worden. „Maar wat is gescheiden leven?”, zegt één van de medewerkers. Gebruik van de badkamer is een groot discussiepunt, vertelt ze. „Het verschilt per GGD en soms zelfs per leidinggevende of het delen van de badkamer wel of niet wordt afgeraden.” Sommige GGD’s vinden het afdoende om de badkamer tussendoor goed schoon te maken. Andere eisen dat twee aparte badkamers gebruikt worden.

Dan ga ik maar tuinieren, bitcoins verhandelen, of mijn huis opruimen

Flexmedewerker GGD

Weinig werk

Wie denkt dat de contactonderzoekers met duizenden besmettingen per dag de handen vol hebben, komt bedrogen uit. De eilandjescultuur van de 25 GGD-regio’s werkt ook door in de hoeveelheid werk die de flexwerkers krijgen.

De GGD-regio’s voorzien elke dag eerst hun vaste medewerkers van werk en de rest sturen ze door naar de landelijke poule. „Deze week kreeg ik bijzonder weinig werk; ik stond voor zestien uur ingeroosterd en heb maar zeven uur kunnen werken”, vertelt een man die naast zijn studie als bron- en contactonderzoeker werkt. „Ik heb deze baan vanaf september en ongeveer één op de drie weken is een slechte week, waarin ik uren moet wachten op casussen.”

Dat duimendraaiende flexkrachten geen uitzondering zijn, blijkt ook uit grapjes tijdens de training van nieuwe medewerkers. „Onze trainers zeiden dat ze hele boeken hadden uitgelezen onder werktijd”, vertelt een man die sinds half november bron- en contactonderzoek doet. Twee collega’s haakten daardoor tijdens de training al af. „Ze wilden hard werken om te helpen de pandemie te bestrijden en hadden geen zin om te zitten niksen.”

Als een GGD-regio te maken heeft met (te) veel besmettingen kan het bron- en contactonderzoek beperkt worden, door bijvoorbeeld tegen een besmette persoon te zeggen: waarschuw zelf je contacten. Opvallend is dat de GGD’s soms kiezen voor het beperken van het onderzoek, terwijl er voldoende flexmedewerkers zijn om het uitgebreide bron- en contactonderzoek uit te voeren. „We doen nu alleen volledig onderzoek naar besmette mensen die een hoog risico vormen omdat ze bijvoorbeeld veel sociale contacten hebben gehad, maar driekwart van mijn werktijd heb ik niets te doen”, zegt de man die sinds half november flexkracht is. „Dan ga ik maar tuinieren, bitcoins verhandelen, of mijn huis opruimen.” De GGD betaalt de uren gewoon door.

Lees ook: Gegevens miljoenen Nederlanders op straat na datadiefstal GGD. Hoe kan dat?

Verouderde systemen

Een groot struikelblok vormt het verouderde systeem HPZone waarin de bron- en contactonderzoekers werken. Dat is nooit bedoeld om op deze schaal gebruikt te worden. Het loopt snel vast en is traag. „Een keer lag mijn hele dossier er opeens uit”, zegt de vrouw die ontslag heeft genomen. „Toen moest ik een gesprek helemaal opnieuw doen.” Ook onhandig: in HPZone moeten medewerkers elke GGD apart om toegang vragen om in de systemen te mogen. Dat kan twee uur tot een dag duren.

Medewerkers kunnen niet zomaar in alle systemen om misbruik van privacygevoelige data te voorkomen. Maar uit onderzoek van RTL Nieuws bleek deze week dat online op grote schaal gehandeld wordt in persoonsgegevens uit HPZone. De GGD’s willen nu zo snel mogelijk af van dit systeem, zegt Ellis Jeurissen, directeur publieke gezondheid bij de GGD Brabant Zuid-Oost en landelijke portefeuillehouder bron- en contactonderzoek bij de GGD’s.

Twee van de contactonderzoekers die NRC sprak, vervulden de rol van ‘vraagbaak’, ervaren krachten die dossiers van anderen controleren en beschikbaar zijn voor vragen. Het werk wordt niet altijd even goed uitgevoerd, merkten zij. Niet alle velden van formulieren worden bijvoorbeeld ingevuld. „Soms kijk ik een case na en dan worden basisdingetjes niet ingevuld. Er is bijvoorbeeld een vragenlijst die voor iedere regio, in iedere fase van het bron- en contactonderzoek, ingevuld moet worden. Maar die wordt soms helemaal niet ingevuld.”

Ook merkte een van de vraagbaken dat onderzoekers soms verkeerde adviezen gaven, bijvoorbeeld omdat ze niet voldoende training hadden gehad of doordat de begeleiding tekortschoot.

Lees ook: De bron van een besmetting vind je niet ‘met twee vingers in je neus’

‘De vraagbaken zijn superdruk’

Hoe regels precies gewijzigd waren, was niet altijd voor iedereen duidelijk. „Toen vanaf december de quarantaineperiode verkort kon worden van tien naar vijf dagen, was het niet helemaal duidelijk hoe dat werkt.” Als iemand op de vijfde dag na het laatste contact negatief test, kan de quarantaine op dat moment beëindigd worden. „Wanneer ‘valt’ dat laatste contact dan? Dat is lastig vast te stellen. Het zijn best wel veel regels die je allemaal moet weten en dat is heel pittig om bij te houden.”

Tijdens een gesprek hulp krijgen, is lastig. „De vraagbaken zijn superdruk. Als je mazzel hebt, heb je na een kwartier antwoord.”

Ook Rosalie merkte in haar tijd bij GGD Haaglanden op dat collega’s patiënten regelmatig verkeerd adviseerden „Het ging vooral mis bij het bepalen van de dag dat een patiënt uit quarantaine mag. Al tijdens de training viel me op dat veel medewerkers het lastig vonden om terug te rekenen naar de dag dat de patiënt de eerste coronaklachten kreeg.”

„Ik ging aan de slag met een heel naïef beeld”, zegt de medewerker die in haar laatste werkweek als contactonderzoeker zit. „Ik dacht: ik ga mensen helpen en hen in een rotsituatie van informatie voorzien, maar dat is niet hoe de werkelijkheid is.” Ook Rosalie verbaasde zich als bron- en contactonderzoeker over de inefficiënte organisatie van de GGD’s. „Maar,” zegt ze, „ik wil niet het beeld geven dat iedereen bij de GGD maar lui achter de computer niks zit te doen, want dat is niet zo. De medewerkers doen echt hun best.”

Lees ook het interview met Ellis Jeurissen (GGD): ‘13.000 mensen… een hell of a job’