Halverwege het Skype-gesprek houdt Roman Krznaric ineens een marshmellow en een eikel voor de camera. „Kijk, hier gaat het om. We moeten leren om vaker voor de eikel te kiezen in plaats van voor de marshmellow.” Het roze spekje staat voor filosoof Krznaric voor kortetermijndenken: even een sugar rush. Terwijl, als je een eikel op een goede plek plant, dan groeit er decennia, zelfs eeuwen later nog een mooie eik.
Hij heeft de attributen nog op zijn bureau liggen na een van de vele onlinelezingen en presentaties die hij de laatste tijd wereldwijd geeft vanuit zijn werkkamer in Oxford. Roman Krznaric (50), een Australische filosoof, is uitgegroeid tot een van de meest prominente stemmen in de filosofische en politieke beweging die pleit voor meer langetermijndenken. Diverse overheden en bedrijven vragen hem om advies en hij hield er onlangs een TED-talk over. Zijn boek De goede voorouder verscheen deze maand in het Nederlands.
„Er hangt iets in de lucht waardoor er meer aandacht is voor de lange termijn”, ziet hij tijdens de pandemie. „En dat was de hoogste tijd. Er is al decennia sprake van een soort hyperbijziendheid.” De tirannie van de korte termijn begon volgens Krznaric in de Middeleeuwen bij de uitvinding van de klok, die de tijd indeelde in minuten en uren en die het leven daardoor steeds sneller liet verlopen.
We behandelen de aarde van toekomstige generaties als een stortplaats voor ons eigen ecologische afval
Zeker vanaf de industriële revolutie verdrong de korte termijn de lange termijn vrijwel volledig, zegt hij. „Nu werken we op de beurs met flitshandelaren in nanosecondes.” Alle aandacht gaat via de smartphone en de ‘koop-nu-knop’ naar steeds kortere flitsen in het hier en nu. „Dat trekt ons langzaam maar zeker richting een maatschappelijke breakdown.”
Kathedraaldenken
De grote rol van het ‘marshmellow-brein’ ten opzichte van het ‘eikel-brein’ heeft de moderne mens volgens Krznaric ontkoppeld van twee essentiële dingen. Ten eerste van het besef dat mensen onderdeel zijn van een lange, continue stroom van generaties, die elkaar opvolgen en een verantwoordelijkheid naar elkaar toe hebben. En ten tweede van de capaciteit tot „kathedraaldenken”, zegt Krznaric, het vermogen om projecten te starten die pas na je eigen dood voltooid zijn.
Krznaric maakte een veelzeggende berekening om te laten zien hoe gek het is dat we niet méér nadenken over de volgende generaties. Alle mensen die nu leven, zijn samen met 7,7 miljard. Alle toekomstige mensen tellen op tot héél veel meer. Uitgaande van een stabiel geboortecijfer en een levensduur van de mensheid van zeker nog 50.000 jaar, komt Krznaric uit op 6.750 miljard personen.
„We hebben de toekomst gekoloniseerd. We behandelen de aarde van toekomstige generaties als een stortplaats voor ons eigen ecologische afval, alsof er in de toekomst niemand woont. Terwijl het tegendeel waar is.”
:format(webp)/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data65858823-314d4f.jpg)
Dat gebrek aan intergenerationele verantwoordelijkheid is een westers fenomeen, zegt Krznaric. Er zijn allerlei voorbeelden van niet-westerse culturen waarin de lange termijn centraal staat. Verschillende oorspronkelijke bewoners van de Verenigde Staten, zoals de Iroquois en de Dakota, kennen het concept ‘zevendegeneratiedenken’ bijvoorbeeld. Krznaric haalt een Iroquois-stamhoofd aan die hem uitlegde: „Elke beslissing die we nemen, wordt getoetst aan de vraag: komt dit ten goede aan de zevende generatie die na ons volgt?”
Of neem de Maori in Nieuw-Zeeland. In hun cultuur staat het begrip whakapapa centraal. Krznaric: „We zijn onderdeel van een keten van leven die ver uit het verleden komt en tot ver in de toekomst reikt. Whakapapa is de gedachte dat ik hier niet alleen in mijn werkkamer zit, maar dat alle voorgaande generaties en alle nog komende generaties over mijn schouder meekijken met wat ik doe.”
In Japan is de recent ontstane Future Design-beweging een voorbeeld van hoe dit soort ideeën praktisch kunnen worden toegepast. Als gemeentes grote plannen maken, betrekken ze daar de bewoners bij. Die worden willekeurig in twee groepen ingedeeld, één groep bewoners van nu, één groep bewoners uit 2060. „Keer op keer blijkt dat de burgers uit 2060 voor veel groenere en gezondere plannen kiezen”, zegt Krznaric. In Japan is deze methode recent ook ingevoerd op het ministerie van Financiën. Daar delen ze bij sommige beslissingen de aanwezigen eveneens op in een groep die de mensen uit de toekomst vertegenwoordigt, en een groep die het heden representeert.
Afhankelijkheid van de grond
Maori en Iroquois leven vaak generatie na generatie op dezelfde plek. In het westen is dat anders. Is dat niet een fundamenteel obstakel voor langetermijndenken? Krznaric: „Dat is een interessant punt. Het is zeker zo dat langetermijnwijsheid samenhangt met een diep gevoelde afhankelijkheid van de grond. In steden is die afhankelijkheid vluchtiger en abstracter. Maar ook in de steden zijn symbolen van een connectie met langere tijdspannen te ontdekken: oude gebouwen, oude bomen. Die kun je gewoon opzoeken.”
Wat voor wereld ziet jouw kind als het negentig is en uit het raam kijkt?
Bovendien heeft hij nog meer manieren bedacht om langetermijndenken te oefenen. „Mijn vrouw [Oxford-econoom Kate Raworth] en ik gaven bij de vorige verkiezingen onze stem aan onze elf jaar oude tweeling. We zaten rond de keukentafel en voerden goede gesprekken over wat zij belangrijk vonden. En nee, hun politieke opvattingen waren niet precies dezelfde als die van ons.”
De oefening die voor de meeste mensen het best werkt is een meditatie die hij in veel presentaties doet, zegt hij. Krznaric: „Doe je ogen dicht en denk aan een kind dat je dierbaar is. Een nichtje, een buurjongen, je eigen kind. Bedenk hoe zijn of haar gezicht er nu uit ziet. Nu is het dertig jaar later. Hoe ziet hij eruit? Met wie praat zij? Wat doet hij? Vervolgens reis je nog verder vooruit in de tijd. Stel je het gezicht voor als het kind negentig is. Bedenk je hoe hij, omringd door geliefden, een baby in zijn armen krijgt. Een eerste achterkleinkind. Wat voor wereld ziet hij als hij uit het raam kijkt?”
Sommige mensen met wie Krznaric deze meditatie doet, barsten in tranen uit, vertelt hij. „Omdat ze zich blijkbaar nooit eerder op zo’n manier hebben verplaatst in volgende generaties.”