Geef de archieven over de coup in Suriname vrij

Meteen na de coup van Desi Bouterse in Suriname in 1980 waren er geruchten over Nederlandse betrokkenheid. Ruim veertig jaar later zijn deze er nog steeds. Allerlei vragen over de precieze Nederlandse rol bij deze zwarte bladzijde in de Surinaamse geschiedenis, die niet los gezien kan worden van de Decembermoorden twee jaar later, blijven onbeantwoord.

Cruciaal in die periode is het handelen van Hans Valk. Hij was het hoofd van de Nederlandse Militaire Missie in Suriname en had nauw contact met de coupplegers. Volgens menigeen was er, vijf jaar na de onafhankelijkheid, zonder Valk geen coup gepleegd. In 2002 liet de toenmalige president van Suriname, Ronald Venetiaan, zich dit eens ontvallen.

Een oud-medewerker van de Nederlandse Landmacht Inlichtingendienst, majoor Koen Koenders, die onderzoek deed naar de Militaire Missie van Valk, kwam tot hetzelfde oordeel. Zelfs Bouterse heeft het eens gezegd. Een speciale onderzoekscommissie die in 1983 op verzoek van de Tweede Kamer rapport uitbracht, schreef dat Valk aan Bouterse adviezen en steun had gegeven.

Er is speculatie of Valk op eigen houtje opereerde of dat hij werd aangestuurd vanuit Den Haag. Een antwoord op deze vraag kan wellicht gevonden worden in het rapport-Koenders en in een aantal bijlagen van het rapport van de onderzoekscommissie.

Geheimhouding

Maar wie deze documenten wil raadplegen, heeft engelengeduld nodig. Tot 2060 liggen ze namelijk achter slot en grendel. Dat geldt overigens ook voor documenten over andere aspecten van de Nederlandse betrokkenheid in Suriname in de jaren tachtig. Hiertoe is besloten tijdens het kabinet-Rutte I in 2011.

Lees ook dit interview met president Chan Santokhi: ‘Jaren vulden mensen hun zakken. Ik wil dat geld tot de laatste cent terug’

In debatten in de Tweede Kamer over deze geheime archieven zijn verschillende redenen genoemd waarom ze niet openbaar zijn, zoals privacyoverwegingen van direct betrokkenen, maar ook het proces dat in Suriname nog altijd loopt tegen Bouterse vanwege zijn rol in de Decembermoorden. Daarnaast is er geregeld op gewezen dat het juist de Tweede Kamer is die heeft besloten tot geheimhouding, en deze ook ongedaan kan maken.

Als privacy het argument is, moet dat nader worden onderbouwd. Onduidelijk is bijvoorbeeld wiens privacy het eigenlijk betreft. De belangen van slachtoffers en nabestaanden, die veelal openheid wensen, kunnen zwaarder wegen. Een vorm van openbaarmaking die eventuele kwetsbare betrokkenen beschermd moet mogelijk zijn, bijvoorbeeld door archiefstukken deels te anonimiseren.

Beschuldigingen ontkrachten

De rechterlijke macht in Suriname is onafhankelijk. De rechtsstaat heeft onder druk gestaan, maar bleef overeind, getuige de recente veroordeling van Bouterse. Maar er volgt nog een beroepsprocedure en Bouterse heeft een beschuldigende vinger naar Nederland uitgestoken. Beschuldigingen kunnen alleen door volledige openbaarheid ontkracht worden. Dat is in het belang van zowel Nederland als Suriname.

Als het daadwerkelijk aan de Tweede Kamer is om te besluiten over toegang tot de archiefstukken, dan heeft zij donderdag, wanneer over deze materie wordt gedebatteerd, alle mogelijkheid om te kiezen voor transparantie.

Maar misschien ligt het toch niet in de macht van de volksvertegenwoordiging. Toen in 2011 tot geheimhouding werd besloten, werd dit immers voorzien van een opvallend argument. In de Staatscourant is opgenomen dat hiertoe is besloten in verband met het belang van de Staat en zijn bondgenoten. Wat voor belang dit precies betreft, is nooit toegelicht. Die argumentatie alleen al roept vele vragen op.

Hoe het ook zij, goede argumenten voor geheimhouding zijn schaars, als ze er al zijn. Redenen voor openheid zijn er des te meer, al is het maar omdat de Nederlandse regering herhaaldelijk heeft beweerd dat er niets te verbergen valt.

De afgelopen maanden wordt, sinds het aantreden van het kabinet-Santokhi medio vorig jaar, van beide kanten voortvarend gewerkt aan herstel van de relatie tussen Nederland en Suriname, die in de jaren daarvoor op een dieptepunt was beland. Opening van de archieven door Nederland zou hier een mooie bijdrage aan zijn.