Katelijne Damen groots en zinnelijk in poëtische monoloog van Kae Tempest

Dan maar online. Net als veel andere organisaties besloot het Hamburgse Thalia Theater om zijn internationale festival ‘Lessingtage’ online te houden nu de coronamaatregelen live-uitvoeringen verhinderen. In samenwerking met het Zweedse Dramaten Stockholm biedt het tot en met 31 januari dagelijks een gratis te bezichtigen theatervoorstelling aan: Lessingtage is daarmee het eerste Europese online theaterfestival. De voorstellingen worden Engels ondertiteld, opdat liefhebbers wereldwijd kennis kunnen nemen van het werk van toongevende theatergezelschappen in Europa.

Zaterdag klinkt ook de Nederlandse taal op de site, met Vlaams accent, wanneer van het Antwerpse Toneelhuis het tweeluik Antigone in Molenbeek en Tiresias te zien is. Twee monologen zijn het; gemoderniseerde versies van oude Griekse teksten, geregisseerd door Guy Cassiers. Afgelopen najaar gingen ze in première, ze zouden ook naar Nederland komen.

Boeiendste van de twee is Tiresias, een bewerking van de dichtbundel Hold Your Own (2014) van de bejubelde slam poet en rapper Kae Tempest. Tempest veranderde afgelopen jaar haar voornaam Kate naar Kae om als non-binair door het leven te gaan.

Het samengaan van het mannelijke en vrouwelijke vormt de kern van het schitterende eerste deel van de tekst, waarin Tiresias een 15-jarige jongen is die in het bos plots transformeert tot vrouw. „Een stroom die ontspringt in zijn lijf sluit hem kort. En dus vloekt hij. Een vloek zo perfect dat de bomen bewonderend buigen. Zijn lichaam beantwoordt een roep buiten hem. Welft op waar voordien nog niets was.” Mannelijkheid krimpt en kruipt naar binnen. „Een pijn die enkel vrouwen kennen, keert hem binnenstebuiten.”

Zijdezachte toon

Actrice Katelijne Damen vertelt op zinnelijke wijze hoe Tiresias haar vrouwelijkheid viert, deels hangend over een tafel. Met haar zijdezachte toon weet deze grote actrice – die helaas te weinig te zien is in ons land – haar eigen kleur toe te voegen aan de beeldende taal van Tempest.

Als Tiresias later in haar leven terugkeert in het bos, ondergaat ze opnieuw een gedaantewisseling. Daarna leeft hij verder met een man als geliefde. Zijn transformaties maken dat de god Zeus hem vraagt een conflict tussen hemzelf en zijn vrouw Hera te beslechten. Wie geniet er meer van seks is de voorliggende vraag: man of vrouw? Zeus meent dat hij meer genot schenkt dan hij ontvangt van Hera. Als Tiresias dat bevestigt en Zeus zelfingenomen lacht, rukt Hera Tiresias de ogen uit. Zeus zalft zijn wonden door hem profetische gaven te schenken. Zo wordt ook deze Tiresias, net als in de Griekse mythologie, een blinde ziener.

Daar stopt het verhaal, want in het tweede deel wijdt Tempest bespiegelingen aan mannelijkheid en vrouwelijkheid. Hoe levendig ook: de ononderbroken woordenstroom doet meer aan als leestekst. Het theater verliest daar aan kracht.

Dat gebrek is ook te wijten aan de al te ingetogen enscenering en spelregie van Cassiers. In het kille, kale decor van plexiglas en metaal zijn de projecties van het gezicht van Damen weinig expressief. Ook de projectie op staande panelen van de vier leden van het Dalen Quartet, die dienstbaar Sjostakovitsj spelen als soundtrack, is eerder benauwend dan inspirerend.

Lees ook: Cassiers’ ‘Bagaar’ gaat in elke scène reddeloos onderuit

Die onuitgesproken regie wreekt zich des te meer in Antigone in Molenbeek, waarin actrice Ikram Aoulad franjeloos de tekst van auteur Stefan Hertmans uitspreekt.

Zoals Antigone in de tragedie van Sophocles haar broer niet mag begraven, zo wordt de Molenbeekse Nouria verhinderd het stoffelijk overschot van haar broer de zelfmoordterrorist te begraven. De overzetting naar het heden is niet overtuigend. Molenbeek werd na aanslagen in 2015 en 2016 berucht als broedplaats van islamitische terroristen, maar Hertmans heeft geen eigen inzichten toe te voegen aan wat daar al over geschreven is. Zijn sfeerbeschrijvingen plamuurt hij daarentegen vlijtig dicht met romantische clichés, waarin „strijklicht” en „eindeloze rijen populieren” niet ontbreken.

De controverse zou zich moeten toespitsen op de vraag of een begrafenis een kwestie van beschaving is, ongeacht de daden van een overledene, of een onverdiend eerbewijs aan een moordenaar. Maar over de gesprekken die Nouria voert met onwillige agenten en met de rechter, nadat ze is betrapt op het stelen van de resten van haar broer, ligt een grote matheid. Het toch al dunne verhaal bezwijkt onder zijn pretenties.