Brussel neemt het op tegen de machtige dollar

Met een nieuwe strategie wil de Europese Commissie de positie van de euro versterken en Europa een sterkere speler maken op de internationale financiële markten. Het pakket plannen dat daarvoor in dinsdag in Brussel werd gepresenteerd is verre van de eerste poging daartoe. Maar nu ‘strategische autonomie’ voor de EU een steeds belangrijker doel is geworden en het vertrek van het Verenigd Koninkrijk de urgentie verhoogt, wil de Commissie nogmaals vaart maken.

De afgelopen jaren kreeg Europa in toenemende mate te maken met ongewenste gevolgen van de almacht van de dollar. Een van de (vele) Europese grieven over de deze woensdag afzwaaiende president Donald Trump: hij maakte van de dollar een wapen. Via hun munt dwingen de VS beleid af tot ver buiten hun eigen grenzen. Bijvoorbeeld als het gaat om anti-terreurmaatregelen, maar vooral bij de sancties tegen Iran. Boetes gelden immers ook voor alle bedrijven die met Iran handelen in Amerikaanse dollars of die Amerikaanse banken gebruiken – waardoor het voor Europese bedrijven haast onmogelijk is om er niet door geraakt te worden.

De Commissie noemt de Iran-sancties als bewijs van de noodzaak om de EU te beschermen tegen de „effecten van de onwettige extraterritoriale applicatie” van zulke maatregelen. Maar erg gedetailleerd zijn de voorstellen daartoe nog niet – behalve dat de Commissie de kwetsbaarheden beter in kaart wil brengen en haar gereedschapskist wil uitbreiden om snel te kunnen reageren met tegenmaatregelen.

Lees ook dit opiniestuk van Kalin Anev Janse, bestuurslid en cfo van het Europees Stabiliteitsmechanisme (ESM), uit december 2020: Een robuuste euro geeft de EU geopolitiek gewicht

Cruciaal voor de strategie is dat de euro een belangrijkere munt wordt én dat de EU minder afhankelijk wordt van investeringsbanken buiten haar grenzen. Dat laatste is extra urgent na het vertrek van het Verenigd Koninkrijk. Als ’s werelds grootste financiële centrum is Londen voor Europese bedrijven nog altijd van groot belang. Voorlopig blijft dat mogelijk door tijdelijke afspraken tussen de EU en het VK, maar als dat in de toekomst (waarschijnlijk) verandert, kan dat financiële stabiliteit onder druk zetten.

Europa moet, met andere woorden, ook in de financiële wereld meer op eigen benen komen te staan. Die roep is verre van nieuw. Kern van de strategie is daarom nu, niet voor het eerst, het opzetten van een echte Europese kapitaalmarkt. Dat is al jaren een belangrijk doel, maar het project hapert door steigerende lidstaten bij het harmoniseren van wetgeving en het overdragen van toezicht.

Een nieuw momentum kan dat mogelijk veranderen. Bovendien ziet de Commissie duidelijk nieuwe kansen bij het gebruik van de euro in nieuwe energiemarkten. Terwijl het uitdrukken van olie in dollars staande praktijk is, noemt de Commissie gas en waterstof als markten waar de rol van de euro kan groeien. De afgelopen twee jaar groeide het aantal gascontracten in euro’s al van 38 procent naar 64 procent – volgens de Commissie een bewijs dat investeerders er best voor open staan in euro’s te handelen.

Ook het herstelfonds van 750 miljard euro dat lidstaten vorig jaar overeenkwamen en waarvoor de Commissie geld mag lenen, draagt bij aan een steviger positie van de euro. Het fonds, zegt een EU-ambtenaar, is een „gamechanger”, omdat er op grote schaal gezamenlijke Europese obligaties worden uitgegeven en er zo een markt ontstaat voor Europese schuldpapieren.