Lilianne Ploumen: ‘Doorleefde’ sociaal-democraat is risico voor PvdA én de concurrent

Lilianne Ploumen is geen twijfelaar, schreef ze in haar vorig jaar verschenen autobiografie De deur naar de macht. Maar toen na het vertrek van partijleider Lodewijk Asscher vorige week donderdagochtend veel PvdA’ers naar háár keken als nieuwe lijsttrekker, dacht ze daar toch een dag of drie over na. Zondagochtend, na gesprekken met de eveneens genoemde kandidaten Ahmed Aboutaleb en Khadija Arib, besloot ze het te doen.

Ze kon niet anders, de partij had haar nodig, maar ze wilde uiteindelijk ook niet anders, zei Ploumen maandagmiddag bij haar presentatie als beoogd lijsttrekker – zaterdag moet het partijcongres daar nog mee instemmen. „Ik ben er klaar voor. Politiek is dé manier om te veranderen wat niet deugt. Het lijsttrekkerschap van de PvdA is daar een prima podium voor”, zei ze in het Amsterdamse theater De Meervaart.

Waarom een man vragen?

Met Ploumen krijgt de sociaal-democratische beweging voor het eerst sinds Ferdinand Domela Nieuwenhuis in 1881 de SDB oprichtte een vrouwelijke leider. Dat werd ook tijd, was de laatste dagen in de partij te horen. Want waarom mannen als Aboutaleb of Eurocommissaris Frans Timmermans vragen als de partij ook prominente vrouwen hoog op de lijst had staan? De onder kiezers populaire Aboutaleb liet net als Timmermans de partijleiding donderdag al weten niet beschikbaar te zijn; uit gesprekken dit weekend tussen nummer twee op de lijst Arib en Ploumen kwam laatstgenoemde naar voren.

Lees ook dit interview met Lilianne Ploumen uit 2017

Door lijsttrekker te worden neemt Ploumen een enorme taak op zich, twee maanden voor de Tweede Kamerverkiezingen. De PvdA peilt amper hoger dan de historisch lage negen zetels die het nu in de Tweede Kamer heeft.

Daar komt bij dat Ploumen zich tussen de andere lijsttrekkers zal moeten werken, die zich al maanden voorbereiden op de verkiezingen en die, in onder meer de tweewekelijkse coronadebatten, al geregeld tegenover elkaar staan. De campagne zal zich bovendien door de lockdown veel minder dan normaal afspelen in zaaltjes en op markten, waarvan lijsttrekkers energie zeggen te krijgen en waar ze aan hun boodschap kunnen schaven. Ploumen zal de komende tijd vooral op Zoom te zien zijn, voorspelde ze maandag.

Dochter van een melkboer

Dat maakt haar kandidatuur risicovol voor de PvdA. De partij heeft amper twee maanden om Ploumen onder kiezers bekender te maken en het electorale tij te keren. Als Kamerlid kwam ze de laatste jaren niet vaak in de spotlights: niet als inhoudelijke specialist die meerdere wetsvoorstellen indiende en niet als vice-fractievoorzitter die Asscher bijstond.

Maar Ploumen kan ook een risico blijken voor andere partijen: door haar levensverhaal en inhoudelijke profiel. Ze heeft, zeggen partijgenoten, de sociaal-democratie ‘doorleefd’.

Ploumen werd geboren als dochter van een melkboer, ging als katholiek meisje naar het athenaeum in een tijd dat de mavo voor een vrouw eigenlijk wel hoog genoeg geacht werd, en werkte zich daarna op van buurtwerker in Rotterdam-Crooswijk tot minister voor Buitenlandse Handel en Ontwikkelingssamenwerking in kabinet-Rutte II.

Daar komt bij dat Ploumen zich de laatste jaren ontpopte tot een effectieve feminist met wereldwijde bekendheid. Ze nam begin 2017 het initiatief tot steunfonds SheDecides. Daarmee kwam ze in verzet tegen het plan van de toen net aangetreden Amerikaanse president Donald Trump om geen internationale fondsen meer te financieren die abortussen uitvoeren. Internationale sterren verbonden zich aan Ploumens initiatief, dat begin maart 2017 op een internationale conferentie zo’n 180 miljoen euro ophaalde.

Dat profiel kan haar tot een bedreiging maken voor andere progressieve partijen – die overigens, op GroenLinks na, ook een vrouw als lijsttrekker hebben. Qua internationalisme doet ze niet veel onder voor het kosmopolitische verhaal dat bijvoorbeeld D66-leider Sigrid Kaag graag vertelt. En met haar nadruk op te willen komen voor onderdrukten en verworpenen, zou ze ook kiezers van andere linkse partijen kunnen aanspreken.

Maandag haalde ze een uitspraak van haar ouders aan: „Je bent niet minder dan anderen, maar ook niet meer.” Volgens Ploumen voelen „te veel Nederlanders” wél „alsof ze minder zijn dan een ander”. Bijvoorbeeld als „je machteloos in een hoek gedrukt wordt omdat de overheid zich tegen je keert”.

Het is een klassiek PvdA-verhaal – een grote ommezwaai zou, twee maanden voor de verkiezingen, ook vreemd zijn. Hoewel er maandag wel accentverschillen te horen waren met haar voorganger Asscher.

Ploumen sprak nadrukkelijk over globale ongelijkheid. Uit het bestrijden van „ongelijkheid, in Nederland en in de wereld”, zei ze haar motivatie te halen. Asscher had het de laatste jaren juist vaak over ‘bestaanszekerheid’, dat het belangrijkste thema van de partij moest worden. Dat woord kwam in Ploumen’s speech maandag niet voor.