Zonder eenheid zijn VS geen geloofwaardige wereldmacht

Het leedvermaak lag er tamelijk dik op. Het Turkse ministerie van Buitenlandse Zaken gaf nog tijdens de bestorming van het Capitool een verklaring uit waarin het zei de ontwikkelingen in Washington met bezorgdheid te volgen.

Turkije, niet bepaald een model-democratie, was niet het enige land dat koketteerde met morele superioriteit. Beijing zag ook meteen kansen. „We hopen dat de Amerikanen snel weer kunnen genieten van vrede, stabiliteit en veiligheid”, zei een woordvoerder van het ministerie van Buitenlandse Zaken. De VS kunnen anderen nu niet meer de les lezen over democratie, heette het in Moskou.

De VS zagen zichzelf lang als de norm en waren graag bereid democratie tot in alle uithoeken te brengen. Ze bouwden een systeem van internationaal overleg dat hun invloed ten goede kwam en tegelijk democratie tot norm verhief, al was die Amerikaanse orde niet vrij van hypocrisie en niet bepaald perfect.

Trump zag niets in die verheven rol. Hij schoffeerde bondgenoten, had warme banden met autocraten en haalde zijn neus op voor multilaterale afspraken. Je kon hem veel verwijten, maar een democratisch messiascomplex had hij niet.

Joe Biden ambieert de rol van leider van de democratische wereld uitdrukkelijk wel. Is dat nog realistisch na vorige week?

De democratische zelfreiniging is bemoedigend. Oproerkraaiers worden vervolgd. De Democraten hebben Trump geïmpeached, waarmee ze uithalen naar een politieke tegenstander, maar ook duidelijk maken dat zijn gedrag onacceptabel is. Bedrijven willen niet meer met Trump gezien worden. En vroeg of laat zal ook de National Guard weer thuis overnachten en niet in het Capitool, al worden de komende dagen nog spannend als Trump-aanhangers opnieuw actie willen voeren.

Biden zal vanaf zijn inauguratie woensdag de VS weer als democratie presenteren. De pr zal dus snel beter worden, maar daarmee is de geloofwaardigheid van de VS als voorbeeld-democratie niet meteen hersteld.

De tegenspelers van Amerika zijn al lang niet meer onder de indruk van democratische preken. Die zijn doorgeprikt of worden simpelweg genegeerd. Met de Chinese president Xi Jinping kun je praten over mensenrechten totdat het eten koud is, veel indruk maakt het niet.

Wat wel indruk maakt, is een land dat een stabiele eenheid vormt. Amerikaanse macht, of het nu gaat om de militaire suprematie of diplomatieke overredingskracht, devalueert als er twijfels rijzen over de interne samenhang. Kan deze wereldspeler als het erop aan komt wel als eenheid opereren? Wat zijn Amerikaanse dreigementen en toezeggingen op de lange termijn waard?

De VS worden al jaren geteisterd door polarisatie. Dat werkte intern vaak verlammend, maar bleef binnen de grenzen van het Amerikaanse bestel. Het wordt anders als Republikeinen leugens over de verkiezingen verkondigen en weigeren de president te straffen voor zijn rol in een opstand. Het wordt anders als racistische nationalisten zich niet meer neerleggen bij verlies. De bestorming van het Capitool liet zien dat de polarisatie ook het bestel zelf kan beschadigen.

Eenheid is de machtspolitieke achilleshiel van de VS. Pas als Biden aantoont dat hij de boel bij elkaar kan houden begint de weg omhoog. Dan kunnen bondgenoten weer op de VS vertrouwen, zullen tegenstanders zich zorgen maken en kunnen mensen die thuis vechten tegen onderdrukking weer inspiratie putten uit het Amerikaanse voorbeeld.