Maar welke partij durft Rutte III op te blazen?

De beste politici behouden hun scherpte onder hoogspanning, en wat dit betreft wordt het een inzichtelijk weekje. Sinds het toeslagenrapport door de Kamercommissie-Van Dam fluisteren coalitiepolitici over het vertrek van sommige lijsttrekkers dan wel sommige bewindslieden dan wel het hele kabinet.

Volgens de eigen planning stelt het kabinet uiterlijk vrijdag zijn reactie op het rapport vast. Vandaar dat de ministerraad dinsdagavond, na een persconferentie met slecht nieuws over corona, ingelast beraad over de toeslagenkwestie heeft. Een timing die de nervositeit voortreffelijk weergeeft.

Je hoort soms dat het kabinet alleen nog inhoudelijk over de zaak heeft gesproken, niet over politieke gevolgen, maar dit is niet helemaal waar. Ik begrijp dat vrijdag in de ministerraad ‘procedureel’ is vooruit geblikt op deze week, en dat bood een beginnend inzicht. De VVD meent dat het rapport geen politieke consequenties hoeft te hebben, en dat anders het hele kabinet moet aftreden. Het CDA houdt zich op de vlakte. Maar vrijdag bleek dat D66-leider Sigrid Kaag een grens trekt: zij verwerpt de optie dat het toeslagenrapport zonder politieke consequenties blijft, en daardoor, zei een waarnemer uit een andere partij, „is alles aan het schuiven”.

D66 zinspeelt er zo op dat individuele ministers hun verantwoordelijkheid voor het schandaal nemen, zoals staatssecretaris Menno Snel (Financiën, D66) al in 2019 deed. Het punt is alleen dat dit ook concurrerende lijsttrekkers onder druk kan zetten – Mark Rutte (VVD), Wopke Hoekstra (CDA)? – of een VVD-minister als Snels voorganger Eric Wiebes. Dan is de val van het hele kabinet alsnog waarschijnlijk, wat ook ongunstig voor PvdA-voorman Lodewijk Asscher zou zijn. Zo ingewikkeld is de politiek van de toeslagenaffaire: druk op één knop en in allerlei partijkantoren gaat het alarm loeien.

Vandaar het belang van politici met een koel hoofd. Alle coalitiepartijen houden rekening met een val, zo niet deze week dan toch volgende week in de Kamer, maar in elk scenario zal één partij, en één leider, het initiatief moeten nemen. Elk politiek drama heeft een dader nodig.

Maar de vraag is hoeveel waardering kiezers zullen hebben voor de politicus die een ontslagaanvraag tijdens een pandemie afdwingt. Je kunt zeggen dat een demissionair kabinet ook corona kan bestrijden, maar niemand weet dat echt: een campagne is onvoorspelbaar, een pandemie is dat ook, en het zou niet voor het eerst zijn dat het een demissionair kabinet ontbreekt aan slagvaardigheid.

Zo herbergt deze kwestie nogal wat politieke risico’s. Al kun je ook zeggen: zo herbergt deze kwestie, twee maanden voor de verkiezingen, een nuttige test in politiek leiderschap.