Afzetting van Trump lonkt, maar de tijd dringt

Elf maanden nadat hun eerste poging faalde en een week voordat de verdachte toch al uit het Witte Huis vertrekt, willen de Democraten opnieuw een afzettingsprocedure beginnen tegen president Trump. In het Huis circuleert al een zogeheten article of impeachment, dat hem ‘opruiing tot rebellie’ ten laste legt. Dit wegens zijn ophitsing van aanhangers die woensdag het Capitool bestormden. Trump riskeert als eerste Amerikaanse president ooit tweemaal aangeklaagd te worden.

De afgelopen dagen zijn door heel de VS tientallen relschoppers opgepakt. Daarbij komen verontrustende details naar buiten over de aanval, waarbij in totaal vijf mensen omkwamen, onder wie een agent. Justitie en de FBI hebben een grootscheeps onderzoek opgezet. Zij bekijken of indringers plannen hadden voor het ontvoeren van congresleden, omdat ze handboeien en vuurwapens droegen. Een arrestant had molotovcocktails van thuis gestookte napalm en een M4-aanvalswapen in zijn auto.

Begin 2020 overleefde Trump een afzettingsprocedure in de Oekraïne-affaire. Het Huis klaagde hem aan; de Republikeinen in de Senaat spraken hun president daar, als verwacht, zonder veel discussie vrij.

Kabinetsleden en vicepresident Pence kunnen Trump ook zelf afzetten met een beroep op het 25ste amendement van de Grondwet. Zondagavond riep Huis-leider Nancy Pelosi hier opnieuw toe op. Doet Pence dit niet voor maandag, dan start ze de impeachment-procedure op.

Dit keer lijkt die onderneming niet bij voorbaat kansloos. Het bewijs rond ‘Oekraïne’ was een gespreksverslag van een telefoontje waarin Trump een ambtgenoot in een ver buitenland chanteerde. De bestorming van het Capitool was veel dichter bij huis en voor Amerikanen rechtstreeks op televisie te aanschouwen.

Sanders: gaat om het precedent

Volgens de opstellers van de aanklacht in het Huis willen genoeg afgevaardigden de procedure starten, deze week nog. Als dit inderdaad tot een tweede impeachment leidt, verplaatst de strijd zich naar de Senaat.

Daar stelde de linkse senator Bernie Sanders, die het aflegde tegen Biden in de strijd om de Democratische kandidatuur, dat het gaat om precedentwerking. „Het moet glashelder zijn dat geen enkele president, nu of in de toekomst, een opstand kan leiden tegen de Amerikaanse overheid.”

Ook hebben de Democraten na hun winst, vorige week, van twee zetels weer het initiatief in de Senaat. Maar het kan nog weken duren voordat die twee senatoren aantreden. Tot die tijd is de Republikein Mitch McConnell de meerderheidsleider die bepaalt wat op de agenda komt. Hij wil pas 19 januari weer vergaderen – een dag voor Bidens inauguratie.

En inkomend president Joe Biden lijkt niet erg voor een afrekening: hij wil zijn belofte inlossen „de ziel van het land te helen”. Zo doemt een compromis op: Trump berechten nadat hij al weg is, bijvoorbeeld zodra Bidens eerste honderd dagen er opzitten. Dit kan nog steeds grote gevolgen hebben voor Trump. De Huis-aanklacht stelt dat hij „gediskwalificeerd moet worden ooit nog enig eervol ambt te bekleden, vertrouwen of profijt te genieten”. Hij kan zich dan in 2024 niet herkiesbaar stellen. (Zijn presidentiële pensioen of bescherming van de Secret Service verliest hij alleen, wanneer hij voor de 20ste nog zou worden afgezet.)

De Democraten kunnen hiermee ook stoken binnen de tegenpartij. Republikeinen hebben de aanval op het parlement scherp veroordeeld als aanslag door „binnenlandse terroristen”. Maar ze zijn terughoudend Trump aan te wijzen als instigator.

De president is zeer populair bij een aanzienlijk deel van hun achterban. In een flitspeiling van enquêteur YouGov daags na de bestorming zei 45 procent van de Republikeinse ondervraagden de aanval te steunen. Een kwart keurde deze af.

Angst voor de toorn van Trump

Ofschoon Trump woensdag ook zijn eigen partij frontaal aanviel, blijft het zo onzeker of de Senaat genoeg Republikeinen (minimaal zeventien) telt die hem willen afzetten. Vooralsnog hebben alleen verklaarde Trump-critici uit de fractie laten blijken de president mogelijk te willen straffen. Anderen riepen hem op zelf terug te treden.

Zeker senatoren en afgevaardigden die in 2022 hun zetel moeten verdedigen, vrezen de electorale gevolgen van een breuk met de president. In de voorverkiezingen kan Trump wraak nemen door een Trump-adept te steunen die hen uitdaagt. Die angst leeft ook onder hen die overwegen in 2024 een gooi te doen naar het Witte Huis, onder wie senatoren Ted Cruz, Tom Cotton en Marco Rubio. Voor hen zou het heel aantrekkelijk zijn Trump nu te veroordelen en zo uit te schakelen als rivaal. Maar ook zij zijn terughoudend hem direct aan te vallen.

Zo analyseerde Rubio vrijdag in een video: „Lang controleerden we het Huis, de Senaat en het Witte Huis. In vier jaar hebben we alle drie verloren. We moeten bespreken waarom dit is gebeurd.” Hij gaf zelf een antwoord: de partij moet stoppen zich over te geven aan haar „donkerste instincten” en „meest destructieve impulsen”.

Dat Rubio slechts indirect Trump durfde te hekelen, tekent de greep die de president houdt op zijn electoraat – en daarmee op de partij. Een greep die kan aanhouden zelfs als hij nog afgezet wordt. Over zijn kinderen Don Jr. en Ivanka gaan speculaties dat ze een politiek avontuur overwegen in de thuisstaat van hun vader, Florida. De zittende senator die daar in 2022 zijn zetel verdedigt: Marco Rubio.