De bestorming van het Capitool werd aangewakkerd op sociale media

De populaire podcastmaker Dan Bongino opent enkele uren voor de bestorming van het Amerikaanse Capitool zijn show met een oproep tot geweld. „Als ze willen vechten, laten we het ze dan geven. Met ‘ze’ bedoel ik de gestoorde liberals. Als zij ons leven willen verpesten, laten wij dan hetzelfde met hen doen.”

Op sociale media wemelt het sinds Trumps verkiezingsnederlaag in november van zulke geweldsfantasieën over het ‘heroveren’ van de macht in Amerika. En het bereik is verre van marginaal. Bongino, bijvoorbeeld, is een ster in het Amerikaanse rechtse ecosysteem. Zijn podcasts behoren vaak tot de meest gedeelde berichten op Facebook, zijn YouTubekanaal heeft 750.000 abonnees. Experts waarschuwen al langer dat deze opruiende taal tot daadwerkelijk geweld kan leiden.

QAnon

Ook de organisatie van de ongeregeldheden van woensdag vond tenminste deels plaats op socialemediakanalen, meldt The New York Times. De krant wijst op berichten op uiterst rechtse socialemediasites als Gab en Parler waarin in aanloop naar het protest werd gediscussieerd over het vermijden van wegopbrekingen door de politie en het meebrengen van gereedschap om deuren mee open te breken.

Bovendien bleek een deel van de betogers van woensdag geïnspireerd door extreemrechtse complottheorieën die al maanden op sociale media rond gaan. Protestborden met teksten als „Joe Biden is a pedophile” verwezen naar QAnon, een complottheorie waarvan de aanhangers geloven dat een elite van kinderverkrachters de werkelijke wereldmacht in handen zou hebben. De in het oog springende demonstrant met vikingoutfit en -hoorns op zijn hoofd, die woensdag plaatsnam op de sprekerstoel in het Congres, blijkt een bekende QAnon-aanhanger uit Arizona te zijn. Ook in andere uitdossingen van de betogers waren tal van online memes te ontwaren, zoals de extreemrechtse figuur Pepe the Frog - een soort Kermit de kikker - en verwijzingen naar het onder internettrollen populaire fictieve land Kekistan.

Fox News en Newsmax

Ondertussen bleek in de berichtgeving op televisie hoezeer de twee conservatieve concurrenten Fox News en Newsmax van elkaar zijn afgedreven. In de ochtendshow Fox and Friends, waar de president regelmatig inbelt, zei presentator Brian Kilmeade donderdagochtend zelfs: „Het gedrag van de president is verschrikkelijk geweest”. Op Fox News, dat sinds de verkiezingen een kritischere houding ten opzichte van Trump heeft ingenomen, werd het geweld in alle toonaarden afgekeurd en kwamen ook Democraten aan het woord. Op Newsmax was vooral begrip voor de betogers te horen. „Deze mensen hebben het gevoel dat hun stem niet wordt gehoord door politici, de stembus en de media. Dit was een laatste poging om de deuren van het Congres open te breken en hun frustraties naar beleidsmakers te schreeuwen”, aldus de verslaggever ter plekke. Newsmax-presentatoren wilden het geweld niet afkeuren, omdat niet duidelijk zou zijn wie erachter zat. Zij herhaalden telkens er rekening mee te houden dat de bestorming kon zijn aangewakkerd door Democratische „agitators” die zich onder de demonstranten zouden schuilhouden om geweld uit te lokken.

Lees ook: Wat je ziet als je bij Fox News naar rechts zapt

„Als je consequent via je je eigen socialemediakanalen en rechtse tv-zenders de boodschap te horen krijgt dat de verkiezingen gestolen zijn en een schaduwregering president Trump probeert te ondermijnen, wordt dat op een gegeven moment je werkelijkheid”, zegt radicaliseringsonderzoeker Jelle van Buuren van de Universiteit van Leiden. „Dan krijg je daadwerkelijk het gevoel dat de toekomst van het land, de ziel van Amerika, op het spel staat.” Het verbaast hem niet dat deze sentimenten woensdag uitliepen op geweld. „Er is bij radicale bewegingen altijd een minderheid die aangezet kan worden tot gewelddadig gedrag. Radicale ideeën hoeven niet te leiden tot gewelddadig handelen, maar wat mensen over het randje kan duwen is het gevoel dat er existentiële waarden op het spel staan en dat zij deel uitmaken van een nu-of-nooit apocalyptische eindstrijd, precies de thema’s die je terugziet in Trumps retoriek over de ‘gestolen’ verkiezingen.”

Ongekende maatregelen

Bewust van hun rol in de ongeregeldheden, namen de grote internetplatforms woensdag ongekende maatregelen om de oproepen tot geweld op hun platforms tegen te gaan. Facebook verwijderde niet alleen berichten waarin de bestorming werd toegejuicht, maar besloot ook alle beelden van binnenin het Capitool te blokkeren. „Op dit moment bevorderen deze beelden crimineel gedrag, en dat is een overtreding van onze richtlijnen”, aldus het netwerk.

Ook blokkeerden Facebook, Instagram en Twitter de accounts van president Trump voor 24 uur. Facebook heeft die blokkade inmiddels verlengd tot aan het eind van zijn presidentstermijn. Het is voor het eerst dat de grote platforms de president op deze manier er tijdelijk van weerhouden nog berichten te plaatsen. Trump zei in een videoboodschap „ik hou van jullie” tegen de betogers, en noemden hen „heel speciaal”, alvorens hen te manen huiswaarts te keren. Hij herhaalde ook verschillende keren zijn onjuiste claims over verkiezingsfraude.

Zowel Twitter als Facebook noemden als reden voor de blokkade „meerdere overtredingen” van de richtlijnen, zonder die te specificeren. Eerder blokkeerden de platforms individuele berichten van de president of plaatsten ze waarschuwingslabels bij feitelijke onjuistheden.

Too much, too late

Van Buuren karakteriseert de maatregelen als „too much, too late.” Van Buuren: „Deze platforms hebben jarenlang alles toegestaan, en blijken nog steeds vaak een belangrijke factor bij het radicaliseren van mensen. Nu wordt er ineens heel ferm ingegrepen. Dan kan gedacht worden dat het vooral voor de bühne is.”

Van Buuren vindt de ingrepen van de platforms ver gaan. „Er is ook iets te zeggen voor het argument dat mensen moeten weten hoe de president van Amerika zijn kiezers toespreekt. Het dilemma is natuurlijk dat private bedrijven momenteel de grenzen van de vrijheid van meningsuiting bepalen. Dat zou je liever aan de rechterlijke macht overlaten.”